Γραμματισμός στην πρώτη σχολική ηλικία με τη χρήση εναλλακτικών προσεγγίσεων: μια διδακτική παρέμβαση με βάση το από πάνω προς τα κάτω μοντέλο διδασκαλίας

Abstract

Over the last decades, literacy development is being researched by diverse scientific fields, the results of which also influence the way linguistic instruction is approached in primary education. However in the Greek education system the same language and writing teaching method is being used for almost a century. The purpose of this study has been the presentation of an alternative instruction proposal about initial literacy acquisition, which concerns the first two Elementary School grades. The study was circularly developed in accordance with the action research methodology. It hasn’t been initially planned but was being developed gradually, taking into consideration the children’s interests and progress. In order to develop this proposal, it was necessary to modify the curriculum in order to link the objects through the development of thematic modules, taking into account the interests of the students.Furthermore the teaching method was altered and teaching approaches to the initial literacy were chosen, which emphasized the meaning construction and involved the children through the use of language to social practice, aspiring for the simultaneous obtainment of the necessary abilities. Data and practices, suggested not only by the whole language approach, but also by the communicative approach and by the genre theory, were exploited. Furthermore, it was taken under consideration, mostly during the beginning of the first grade, the study conclusions about the phonological awareness significance for the acquisition of reading, including activities related to the process, but moving always in the field of the children’s comprehension capacity. In this particular teaching intervention school textbooks were replaced by a diverse collection of authentic texts, including child literature books, knowledge books, everyday use utility texts and multimodal texts. The children’s active involvement in the process was pursued through the constitution of theme modules matching with their interests, and activities serving a particular communicative purpose. Compared to the two fist grades’ school textbooks’ suggestions, what became apparent was the existence of major differences concerning the method as much as the content, since in the textbooks’ case everything is predefined with preconstructed texts and behavioral-typed closed activities without any consideration of children’s interests and previous knowledge.

Τις τελευταίες δεκαετίες η ανάπτυξη του γραμματισμού αποτελεί αντικείμενο ερευνών από διαφορετικά επιστημονικά πεδία, τα αποτελέσματα των οποίων επηρεάζουν και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται η γλωσσική διδασκαλία στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Παρ’ όλα αυτά όμως στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα εφαρμόζεται η ίδια μέθοδος διδασκαλίας της ανάγνωσης και της γραφής εδώ και έναν αιώνα περίπου. Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να παρουσιάσει μια εναλλακτική διδακτική πρόταση για την κατάκτηση του αρχικού γραμματισμού, η οποία αφορά τις δύο πρώτες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου. Η έρευνα αναπτύχθηκε σε κύκλους ακολουθώντας τη μεθοδολογία της έρευνας δράσης. Δεν σχεδιάστηκε εξ’ ολοκλήρου από την αρχή αλλά αναπτύσσονταν σταδιακά, λαμβάνοντας υπόψη τα ενδιαφέροντα και τις κατακτήσεις των παιδιών. Για την ανάπτυξη αυτής της πρότασης χρειάστηκε η τροποποίηση του αναλυτικού προγράμματος αποσκοπώντας στη σύνδεση των διδακτικών αντικειμένων, μέσα από την ανάπτυξη θεματικών ενοτήτων, λαμβάνοντας υπόψη και τα ενδιαφέροντα των μαθητών. Διαφοροποιήθηκε επίσης η διδακτική μεθοδολογία και επιλέχθηκαν διδακτικές προσεγγίσεις του αρχικού γραμματισμού που έδιναν έμφαση στο νόημα, και ενέπλεκαν τα παιδιά με τη χρήση της γλώσσας σε κοινωνικές πρακτικές, επιδιώκοντας και την ταυτόχρονη κατάκτηση των απαραίτητων δεξιοτήτων. Υιοθετήθηκαν στοιχεία και πρακτικές που προτείνονται τόσο στην ολιστική προσέγγιση, όσο και στην επικοινωνιακή αλλά και στην θεωρία των κειμενικών ειδών. Λήφθηκαν υπόψη επίσης, κυρίως για το πρώτο διάστημα της Α΄ τάξης, τα πορίσματα των ερευνών για τη σημαντικότητα της φωνολογικής επίγνωσης στην κατάκτηση της ανάγνωσης, εντάσσοντας ανάλογες δραστηριότητες στη διαδικασία, σ’ ένα πλαίσιο όμως στο οποίο τα παιδιά έβρισκαν νόημα. Στη συγκεκριμένη διδακτική παρέμβαση δεν χρησιμοποιήθηκαν τα διδακτικά εγχειρίδια αλλά μια ποικιλία αυθεντικών κειμένων που περιελάμβανε βιβλία παιδικής λογοτεχνίας, βιβλία γνώσεων, χρηστικά κείμενα καθημερινής χρήσης καθώς και πολυτροπικά κείμενα. Επιδιώχθηκε η ενεργητική εμπλοκή των παιδιών στη διαδικασία μέσα από την ανάπτυξη θεματικών ενοτήτων αντίστοιχων των ενδιαφερόντων τους, με δραστηριότητες οι οποίες εξυπηρετούσαν κάποιο συγκεκριμένο επικοινωνιακό σκοπό. Συγκρίνοντας με τις προτάσεις των διδακτικών εγχειριδίων των δύο πρώτων τάξεων εκείνο που καταδείχθηκε είναι ότι υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις που αφορούν τόσο στη μεθοδολογία όσο και στο περιεχόμενο, αφού στην περίπτωση των εγχειριδίων όλα είναι προαποφασισμένα με προκατασκευασμένα κείμενα και κλειστές δραστηριότητες συμπεριφοριστικού τύπου, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα ενδιαφέροντα και η προηγούμενη γνώση των παιδιών.