Διδασκαλία μαθηματικών σε μαθητές με νοητική αναπηρία: μια έρευνα-δράση στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση

Abstract

The research and educational community that focuses on education of students with intellectual disability mainly utilizes behavioral approaches to teaching mathematics. In contrast, researchers in mathematics education emphasize the role of socio-cultural contexts for teaching and learning. In this context, mathematics is conceived of as a network of social practices. This thesis adopts the social practice network approach for working with students with intellectual disability. In particular, the research aim was to study how an understanding of the socio-cultural context of students with intellectual disability by the researcher-teacher affects the mathematics learning process.The action-research methodology approach adopted in this research led to questioning the educational practices of the teacher-researcher through several different phases of reflection. The research participants were three students with severe intellectual disability of one class of an EEEEK (Katerina-16, Vangelis-23, and Anastasia-28 years old). The teacher-researcher taught mathematics to the students throughout the school year that the research lasted. Participants also included the mothers of the students, some additional teachers who worked with these students, the director of the school unit, and the three members of the advisory committee as critical friends of the teacher-researcher. Data was collected through different research tools (journal, interview, observation, etc.) and was analyzed using thematic analysis.Through the implementation of three research cycle phases (planning-action-observation-reflection) specific key factors emerged that facilitate and/or impede teaching and learning of mathematics by students with intellectual disability, as delineated by features of the direct educational context – such as the student, the teacher-researcher, mathematics, and the classroom, as well as features of the broader educational and social context – such as the school environment, family, school-family cooperation, significant others, community, research data, educational policy, and the social context. At the same time, interventions designed and implemented by the teacher-researcher led to changes in the formal and informal educational contexts of students, affecting practices of both the family and the school community. In this way, the dynamic interplay of factors affecting the teaching process, and the importance of understanding the socio-cultural context when making decisions for teaching mathematics to students with intellectual disability emerged as essential critical elements of future educational reform for this student population.

Η ερευνητική και εκπαιδευτική κοινότητα που εστιάζει στην εκπαίδευση των μαθητών με νοητική αναπηρία αξιοποιεί κυρίως συμπεριφοριστικές προσεγγίσεις για τη διδασκαλία των μαθηματικών. Αντίθετα, οι ερευνητές στον χώρο της μαθηματικής εκπαίδευσης δίνουν έμφαση στον ρόλο των κοινωνικο-πολιτισμικών πλαισίων στη διδασκαλία και τη μάθηση. Στο πλαίσιο αυτό, τα μαθηματικά γίνονται αντιληπτά ως ένα δίκτυο κοινωνικών πρακτικών. Στην παρούσα διατριβή υιοθετήθηκε η προσέγγιση του δικτύου κοινωνικών πρακτικών για την εκπαίδευση των μαθητών με νοητική αναπηρία. Ειδικότερα, ο στόχος της έρευνας ήταν να μελετηθεί με ποιον τρόπο η κατανόηση του κοινωνικο-πολιτισμικού πλαισίου των μαθητών με νοητική αναπηρία από την ερευνήτρια-εκπαιδευτικό επηρεάζει την εκπαιδευτική διαδικασία των μαθηματικών.H μεθοδολογική προσέγγιση της έρευνας-δράσης που επιλέχθηκε για τις ανάγκες της παρούσας έρευνας οδήγησε στην αμφισβήτηση των εκπαιδευτικών πρακτικών της ερευνήτριας-εκπαιδευτικού μέσω διαφορετικών σταδίων αναστοχασμού. Συμμετέχοντες της έρευνας ήταν τρεις μαθητές με σοβαρή νοητική αναπηρία ενός τμήματος ΕΕΕΕΚ (Κατερίνα-16 ετών, Βαγγέλης-23 ετών, και Αναστασία-28 ετών). Η ερευνήτρια-εκπαιδευτικός δίδασκε μαθηματικά στους μαθητές για όλο το σχολικό έτος που διήρκησε η έρευνα. Στην έρευνα συμμετείχαν επίσης, οι μητέρες των μαθητών, ορισμένοι εκπαιδευτικοί των συγκεκριμένων μαθητών, ο διευθυντής της σχολικής μονάδας, καθώς και τα μέλη της τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής που λειτούργησαν ως κριτικοί φίλοι της ερευνήτριας-εκπαιδευτικού. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν μέσω διαφορετικών ερευνητικών εργαλείων (ημερολόγιο, συνέντευξη, παρατήρηση, κ.ά.) και αναλύθηκαν χρησιμοποιώντας τη θεματική ανάλυση.Από την υλοποίηση των τριών ερευνητικών κύκλων (σχεδιασμού-δράσης-παρατήρησης-αναστοχασμού) αναδείχθηκαν συγκεκριμένοι καθοριστικοί παράγοντες που διευκολύνουν ή/και εμποδίζουν τη διδασκαλία και τη μάθηση των μαθηματικών από τους μαθητές με νοητική αναπηρία. Ειδικότερα, οι παράγοντες που αναγνωρίστηκαν σχετίζονται με χαρακτηριστικά του άμεσου εκπαιδευτικού πλαισίου – όπως είναι ο μαθητής, η ερευνήτρια-εκπαιδευτικός, τα μαθηματικά, και η σχολική τάξη, αλλά και χαρακτηριστικά του ευρύτερου εκπαιδευτικού και κοινωνικού πλαισίου – όπως είναι το σχολικό πλαίσιο, η οικογένεια, η συνεργασία σχολείου-οικογένειας, οι σημαντικοί άλλοι, η κοινότητα, τα ερευνητικά δεδομένα, η εκπαιδευτική πολιτική, και το κοινωνικό πλαίσιο. Παράλληλα, οι παρεμβάσεις που σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν από την ερευνήτρια-εκπαιδευτικό οδήγησαν σε αλλαγές στο τυπικό και άτυπο εκπαιδευτικό πλαίσιο των μαθητών, επηρεάζοντας τόσο τις πρακτικές της οικογένειας όσο και της σχολικής κοινότητας. Με τον τρόπο αυτό, η δυναμική αλληλεπίδραση των παραγόντων που επηρεάζουν τη διδακτική πράξη, καθώς και η σημασία της κατανόησης του κοινωνικο-πολιτισμικού πλαισίου κατά τη λήψη αποφάσεων για τη διδασκαλία των μαθηματικών στους μαθητές με νοητική αναπηρία αναδείχθηκαν ως ουσιαστικά στοιχεία της μελλοντικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης για τον συγκεκριμένο μαθητικό πληθυσμό.