Η φυσιολογία κατά τους βυζαντινούς χρόνους (330-1453 μ.Χ.)

Abstract

The Byzantine period (330-1453 AD) was a special era in the history of Greek medicine, which is of unique interest, mainly because until now it has hardly been studied. During this time period, the invaluable heritage of ancient Greek medical texts (Galenical and Hippocratic heritage) was rescued, and new scientific methods and innovative medical practices were applied.The present dissertation was based on the study and processing of the writings of important representatives of Byzantine medicine, such as Oribasius of Pergamum (4th century AD), Alexander of Tralles (6th century AD), Aetius of Amida (6th century AD), Paul of Aegina (7th century AD) and others, whose works included important elements of Medical Physiology. Besides the above-mentioned scholars, there were other lesser known Byzantine scholars, who wrote entire manuscripts on the subject of the anatomical structure and physiology of the human body. A typical example is Nemesius of Emesa (4th century AD), whose manuscript entitled "On the Nature of Man", is the first complete example of Christian anthropology, influencing later Byzantine writers including Meletius Iatrosophista (8th century AD), Theophilus Protospatharius (7th century AD) and Leo Iatrosophista (9th century AD), who all have produced works under the same or a similar title.Evidence of the strong influence that the Byzantine writers had from the Hippocratic and Galenical humoralism is also presented in this dissertation, as well as their views regarding the functions of the brain, heart and liver, and the contribution of these three vital organs to the maintainance of human life. Moreover, the views of the Byzantine authors on the issue of implementation of anatomical dissection research studies in order to understand the composition of the human body reveal the "tolerance" of Byzantine science with regard to this issue, which reinforces the argument we demonstrated about Byzantium expressing "originality" in certain issues concerning Medicine.Finally, the Christian character that Byzantine medicine adopted, as well as its charitable nature, evidenced by the establishment of the first hospital, is mentioned. In addition, the importance of preserving the achievements of ancient Greek medical knowledge by transferring the classical tradition to the Medieval West (largely Arabic translations) is demonstrated.

Η Βυζαντινή περίοδος υπήρξε ένα ιδιαίτερο τμήμα στην Ιστορία της Ελληνικής Ιατρικής, το οποίο και εμφανίζει ξεχωριστό ενδιαφέρον, κυρίως διότι μέχρι σήμερα ελάχιστα έχει μελετηθεί. Μέσω αυτής επιτεύχθηκε η διάσωση της ανεκτίμητης κληρονομιάς των αρχαίων ελληνικών ιατρικών κειμένων (Ιπποκρατική και Γαληνική κληρονομιά) ενώ παράλληλα εφαρμόστηκαν νέες επιστημονικές μέθοδοι και πρωτότυπες ιατρικές πρακτικές.Στην παρούσα διδακτορική διατριβή, πραγματοποιήθηκε η μελέτη και επεξεργασία των συγγραμμάτων σημαντικών εκπροσώπων της Βυζαντινής Ιατρικής, όπως για παράδειγμα ο Ορειβάσιος ο Περγαμηνός (4ος αι. μ.Χ.), ο Αλέξανδρος Τραλλιανός (6ος αι. μ.Χ.), ο Αέτιος Αμιδηνός (6ος αι. μ.Χ.), ο Παύλος Αιγινήτης (7ος αι. μ.Χ.) κ.α., στα έργα των οποίων περιέχονται σημαντικά στοιχεία Ιατρικής Φυσιολογίας. Πέραν όμως αυτών, υπήρξαν και κάποιοι άλλοι Βυζαντινοί συγγραφείς, λιγότερο γνωστοί, οι οποίοι έγραψαν εξολοκλήρου έργα που ασχολούνται με την ανατομική κατασκευή και την φυσιολογία του ανθρώπινου οργανισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Νεμέσιος Εμέσης (4ος αι. μ.Χ.), το έργο του οποίου με τίτλο «Περί της του ανθρώπου κατασκευής» αποτελεί το πρώτο ολοκληρωμένο παράδειγμα της Χριστιανικής Ανθρωπολογίας, επηρεάζοντας μεταγενέστερους Βυζαντινούς συγγραφείς όπως για παράδειγμα τον Μελέτιο Ιατροσοφιστή (8ος αι. μ.Χ.), τον Θεόφιλο Πρωτοσπαθάριο (7ος αι. μ.Χ.), τον Λέοντα τον Ιατροσοφιστή (9ος αι. μ.Χ.), οι οποίοι συνέγραψαν έργα Ιατρικής Φυσιολογίας με τον ίδιο ή παρεμφερή τίτλο. Παρατίθενται επίσης τα στοιχεία που μαρτυρούν την έντονη επιρροή που δέχθηκαν οι Βυζαντινοί συγγραφείς από την Ιπποκρατική και την Γαληνική χυμοπαθολογία, τις απόψεις τους για την λειτουργία του εγκεφάλου, της καρδιάς και του ήπατος αλλά και τη συμβολή των τριών αυτών ζωτικών οργάνων στην διατήρηση της ανθρώπινης ζωής. Επιπλέον οι απόψεις των Βυζαντινών συγγραφέων γύρω από το ζήτημα της εκτέλεσης ανατομικών ερευνών για την κατανόηση της ανατομικοφυσιολογικής κατασκευής του ανθρωπίνου σώματος, φανερώνει την «ανεκτικότητα» της Βυζαντινής επιστήμης στην εκτέλεση ανατομικών ερευνών, γεγονός που ενισχύει την επιχειρηματολογία μας, ότι το Βυζάντιο επέδειξε «πρωτοτυπία» σε ορισμένα θέματα που αφορούν την Ιατρική. Τέλος γίνεται αναφορά στον χριστιανικό χαρακτήρα που εξέλαβε η Βυζαντινή ιατρική και τον φιλανθρωπικό της χαρακτήρα, με την ίδρυση των πρώτων Νοσοκομείων. Τονίζεται το γεγονός ότι διέσωσε τα επιτεύγματα της αρχαίας Ελληνικής ιατρικής γνώσης, και μεταλαμπάδευσε την κλασική μας παράδοση, μέσω των αραβικών μεταφράσεων, στην Μεσαιωνική Δύση.