Κωνσταντινούπολη: η πόλη και η κοινωνία της στα χρόνια των πρώτων Παλαιολόγων (1261-1328)

Abstract

The present study attempts to depict the image and the society of Con-stantinople during the early Palaiologan period (1261-1328). A period that launches the beginning of a new era for the Byzantine capital that starts with optimism and great expectations, but over time changed under the weight of adverse political and other developments. The enthusiasm for the recapture of Constantinople after 57 years of Latin rule and the new political ideology can be clearly seen in the rhetorical works of this period. The first Palaiologan emperors, Michael VIII and Andronicus II, dealt with the increase of the population and the reinforcement of the City’s social and economic life as well as its defence, while a large-scale program for the renovation and reconstruction of public, private and religious buildings all over the City took place. The two main institutional factors, Emperor and Patriarch, played an important role in Constantinopolitan society and the administration of the City. Nevertheless, the society of the capital at the end of the 13th and the beginning of the 14th century presents an interesting diversity and characteristics such as the mobility and the fluidity of the various social groups, as well as the presence of different mentalities. Moreover it should be stressed the important role of economy into the social life of the capital during the period after 1261. However, this historical cycle that began with many dreams and optimism in 1261 will reach an end in the decade of 1320, after many intense political, economic and social problems of the state and specifically of the capital, when the inter-dynastic conflict between Andronicus II and his grandson Andronicus III will erupt.

Στη διατριβή επιχειρείται η συνθετική διερεύνηση του βίου της βυζαντινής πρωτεύουσας, του χώρου και των ανθρώπων, μετά την ανάκτησή της το 1261 –έπειτα από το 57 έτη Λατινοκρατίας- και για τα επόμενα εβδομήντα περίπου έτη, δηλαδή κατά τη διάρκεια της βασιλείας των δύο πρώτων Παλαιολόγων αυτοκρατόρων, του Μιχαήλ Η΄ και του Ανδρονίκου Β΄. Η περίοδος αυτή παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον, καθώς εγκαινιάζει την απαρχή μιας νέας εποχής για τη βυζαντινή πρωτεύουσα που ξεκινά με αισιοδοξία και πολλές προσδοκίες, αλλά που συν τω χρόνω μεταβάλλεται υπό το βάρος δυσμενών πολιτικών και άλλων εξελίξεων. Ειδικότερα γίνεται λόγος για το όραμα της επανάκτησης της πόλης, καθώς και για τις συνθήκες που οδήγησαν σε αυτή το 1261. Στη συνέχεια μελετάται η οργάνωση του αστικού χώρου, η εικόνα της Κωνσταντινούπολης, όπως προκύπτει μέσα από τα ρητορικά έργα της εποχής, η δημογραφία και η διοίκηση, οι σχέσεις της αυτοκρατορικής εξουσίας με την Εκκλησία, η κοινωνική διαφοροποίηση και η οικονομική δραστηριότητα. Ανιχνεύονται επίσης κάποια γενικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας στην βυζαντινή πρωτεύουσα την περίοδο αυτή και ακόμη αντιλήψεις, νοοτροπίες και συμπεριφορές. Τέλος γίνεται αναφορά στην πολιτική, δημοσιονομική και κοινωνική κρίση του τέλους του 13ου και των αρχών του 14ου αι. και διερευνάται ο τρόπος που αντιλαμβάνονται τη μεταβολή στην οποία έχει περιέλθει το κράτος και η κοινωνία της πρωτεύουσας τόσο ο αυτοκράτορας και οι ανώτεροι αξιωματούχοι όσο και οι σημαντικότεροι λόγιοι της εποχής, η Εκκλησία και ο λαός της πρωτεύουσας.