Νεκρικές επιγραφές και προσωπογραφίες της μεσοβυζαντινής και υστεροβυζαντινής περιόδου (μέσα 9ου-μέσα 15ου αιώνα): η βυζαντινή περιφέρεια

Abstract

The study's title defines its chronological and geographic framework, as well as the nature ofthe material that constitutes the basis for the conclusions. More specifically, the period underinvestigation comprises six centuries, from the end of Iconoclasm until the end of theByzantine state. The material comes from Greece (mainly the Peloponnese, Attica, Boeotia,Thessaly, Epirus, Macedonia, Thrace, the Aegean Islands) and Asia Minor (especiallyCappadocia).The study also includes regions which were not under Byzantine rule throughout the periodunder discussion, but followed Byzantine tradition – in different ways and for various reasons-, thus offering necessary evidence for a complete survey of the topic under discussion.The broadness of the chronological and geographic framework allows us to study the processof the formation and development of Byzantine funerary decoration, to attempt a classificationof the extant evidence, to detect special characteristics in specific regions, to analyze the roleof some of them, as well as to formulate concluding remarks linked to the specific“personages” involved and the general historical developments.The present study brings together and studies for the first time the funerary epigraphic materialof the Middle and Late Byzantine periods from the various geographic regions that make upthe Byzantine periphery and is treated as a primary and not a secondary aspect of funerarydecoration. The epigraphic texts are commented upon, depending on the available evidence,and are examined in a way that enables classification, comparisons, and conclusive remarks.The main part of the study is structured in two basic parts: the archaeological material and theliterary evidence. The material is presented based on its date within the Middle or LateByzantine periods; each section covers one century, from the second half of the 9th to the firsthalf of the 15th century. The presentation of the literary evidence that contributes to theunderstanding of the archaeological evidence is a separate part and comprises epigrams mainlyfrom the Middle Byzantine period, since they date from a period when specific types offunerary portraits were developed and consolidated and thus help follow the iconographic“experimentations”.The detailed presentation and examination of the above-mentioned data is followed by theconcluding chapters which focus on the general characteristics, chronological evolution,special features of each region, the social framework and the general evaluation of thematerial.The first volume of the study includes a detailed bibliography, a catalogue of inscriptions anda concise catalogue of portraits. The second volume includes: an appendix with selectedliterary sources and a list of illustrations.

Ο τίτλος της εργασίας προσδιορίζει το χρονικό πλαίσιο και τα γεωγραφικά όριά της, καθώςκαι το είδος του υλικού που αποτελεί τη βάση της συναγωγής συµπερασµάτων. Πιοσυγκεκριµένα, εξετάζεται µια περίοδος έξι αιώνων, από τη λήξη της εικονοµαχικής έριδας ωςτην πτώση του βυζαντινού κράτους, ενώ οι περιοχές από τις οποίες προέρχεται τοσυγκεντρωµένο υλικό περιλαµβάνουν το σύγχρονο ελλαδικό χώρο (κυρίως: Πελοπόννησος,Αττική, Βοιωτία, Θεσσαλία, Ήπειρος, Μακεδονία, Θράκη, Νησιά) και τη Μικρά Ασία (µεέµφαση στην Καππαδοκία).Από την έρευνα δεν αποκλείονται και περιοχές που, αν και δεν βρίσκονται υπόβυζαντινή κυριαρχία σε όλη τη χρονική περίοδο που µας ενδιαφέρει, ακολουθούν -µεδιαφορετικό τρόπο και για ποικίλους λόγους- τη βυζαντινή παράδοση, παρέχοντας στοιχείαπου λειτουργούν ως αναγκαίες συνιστώσες στη διαµόρφωση µιας ολοκληρωµένης εικόνας γιατο θέµα που µελετάται.Η ευρύτητα του χρονολογικού και γεωγραφικού πλαισίου στο οποίο τοποθετείται τουλικό επιτρέπει να ανιχνευθεί η διαδικασία διαµόρφωσης και εξέλιξης του βυζαντινούνεκρικού διακόσµου, να επιχειρηθεί -όσο γίνεται πιο ολοκληρωµένα- η κατηγοριοποίηση τωνσωζόµενων µαρτυριών, να αναζητηθούν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά σε συγκεκριµένεςγεωγραφικές περιοχές, να αναδειχθεί ο ρόλος ορισµένων από αυτές, να διατυπωθούνσυµπερασµατικές παρατηρήσεις συνδεδεµένες τόσο µε τα συγκεκριµένα “εµπλεκόµενα”πρόσωπα όσο και µε τις ευρύτερες ιστορικές εξελίξεις.Στην παρούσα εργασία συγκεντρώνεται και µελετάται για πρώτη φορά το ταφικόεπιγραφικό υλικό της µεσοβυζαντινής και της υστεροβυζαντινής περιόδου από τις διάφορεςγεωγραφικές περιοχές που συγκροτούν τη βυζαντινή περιφέρεια και αναδεικνύεται σε βασικήκαι όχι συνοδευτική συνιστώσα του νεκρικού διακόσµου. Οι επιγραφικές µαρτυρίεςσχολιάζονται περισσότερο ή λιγότερο εκτενώς, ανάλογα µε τα διαθέσιµα στοιχεία, και εξετάζονται µε τρόπο που επιτρέπει κατηγοριοποιήσεις, συγκρίσεις και συµπερασµατικέςπαρατηρήσεις.Το κύριο µέρος της µελέτης διαρθρώνεται σε δύο βασικές ενότητες: το αρχαιολογικόυλικό και τη φιλολογική µαρτυρία. Το υλικό παρουσιάζεται µε κριτήριο την ένταξή του στηµεσοβυζαντινή ή στην υστεροβυζαντινή περίοδο και οργανωµένο ανά αιώνα (από το β΄ µισότου 9ου ως το α΄ µισό του 15ου αιώνα). Η παρουσίαση και ο σχολιασµός των φιλολογικώνµαρτυριών που συµβάλλουν στην κατανόηση των αρχαιολογικών δεδοµένων αποτελεί µιαξεχωριστή ενότητα. Πρόκειται για ταφικά επιγράµµατα της µεσοβυζαντινής κυρίως περιόδου,τα οποία παρουσιάζουν ενδιαφέρον αφού εντάσσονται στην περίοδο ακριβώς της εξέλιξηςπρος τη διαµόρφωση σταθερών τύπων ταφικών πορτραίτων και µας βοηθούν ναπαρακολουθήσουµε τους εικονογραφικούς “πειραµατισµούς”.Ύστερα από την αναλυτική παρουσίαση και εξέταση των παραπάνω δεδοµένων, ηµελέτη ολοκληρώνεται µε συµπερασµατικά κεφάλαια που επικεντρώνονται στα γενικάχαρακτηριστικά, στη χρονολογική εξέλιξη, στις ιδιαιτερότητες κατά περιοχές, στο κοινωνικόπλαίσιο και στη συνολική αποτίµηση του υλικού.Τον πρώτο τόµο της µελέτης ολοκληρώνει ο κατάλογος της βιβλιογραφίας, οκατάλογος του επιγραφικού υλικού και η συνοπτική συγκέντρωση των παραστάσεων-προσωπογραφιών. Στο δεύτερο τόµο της µελέτης περιλαµβάνονται: το παράρτηµαεπιλεγµένων φιλολογικών πηγών και ο κατάλογος των πινάκων.