Παλαιοχριστιανική Ήπειρος (4ος-7ος): η μαρτυρία της γλυπτικής

Abstract

The province of Epirus Vetus used to cover a wide region estimated to correspond to the Epirus of Classical Antiquity which today forms part of the Greek and the Albanian state. Its boundaries were not clearly defined, since the few written sources existing cite the name of the province, without demarcating the specific geographical space. In general, it can be supported that the province spread to the North as far as the Akrokeravnia Mountains, reached the estuaries of Acheloos river to the South, and included the islands of Corfu, Lefkada and Ithaca. The chapter concerning monumental topography concerns all the cities, settlements and places of Epirus Vetus which have been excavated and are known to relate to the EarlyIChristian period. A large number of these findings are random and are not the result of systematic excavation research, which makes them extremely difficult to assess. The written sources (both contemporary and prior to the period in question) cite many place the majority of which remain unidentified, while some of the identifications made by previous researchers (Appon, Euroea) are now reIexamined on the basis of new evidence that has come about. The juxtaposition of all the known and unknown sites and evidence, which also takes place in the same chapter, is believed to contribute greatly to the knowledge of the history of the region during this particular period, since the archaeological map of the Late Roman/EarlyIChristian Epirus is insufficient. The evidence gathered in this catalogue is plenty but not enough to reconstruct the image of settlements, their form and size, as well as the relationships in between settlements. In the second part of this study, which concerns the sculpture in the province of Epirus Vetus, 132 reliefs from various parts of the region, especially from Nikopolis, are presented. Most of these are architectural parts and some reliefs that relate to a church’s functional needs. The sculpture enriches the history of the whole area in a unique way, as the written sources are few and it constitutes a significant testimony of the architectural, artistic and social testimony of the people of the area. The scultures presented here reflect the ideology of the society that produced them and are indicative of the artistic level and the technical knowledge of its citizens. The study of sculpture contributes greatly to the research concerning the trade activities of the period as well as the artistic preferences of the emerging Christian community.

Η Ήπειρος από παλαιοτάτων χρόνων έχει προελκύσει το ενδιαφέρον περιηγητών και ιστορικών και αποτέλεσε αντικείμενο έρευνας και μελετών, σχετικών με την ιστορία και τη γεωμορφολογία της. Οι περισσότερες αφορούν παλαιότερες περιόδους και σημειακά ασχολούνται με την υστερορωμαϊκή και παλαιοχριστιανική περίοδο. Η περίοδος που εξετάζουμε παρέμεινε για μεγάλο διάστημα στο περιθώριο της αρχαιολογικής έρευνας, αφού παλαιότερα κατά κύριο λόγο οι κλασικές και βυζαντινές αρχαιότητες μονοπώλησαν το ενδιαφέρον των ερευνητών.Αντικείμενο της παρούσας μελέτης αποτελεί η Ήπειρος από τον 4ο έως τον 7ο αιώνα. Θεωρούμε τις αρχές του 4ου αιώνα αφετηρία της περιόδου, δεδομένου ότι οι διοικητικές μεταρρυθμίσεις της εποχής αυτής είχαν ως αποτέλεσμα την ίδρυση των επαρχιών Epirus Vetus και Epirus Nova. Ο 7ος αιώνας έως και το τέλος της βασιλείας του Ηρακλείου (642) σηματοδοτείται από τις σλαβικές επιδρομές, οι οποίες επέφεραν ριζικές αλλαγές στην περιοχή, πολύ πιο σημαντικές από ότι σήμερα μπορούμε να εκτιμήσουμε και οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα τη σταδιακή εγκατάλειψη κάποιων αρχαίων πόλεων και οικισμών και ακολούθως τη δημιουργία νέων εγκαταστάσεων σε άλλες θέσεις, μερικές από τις οποίες θα γνωρίσουν ανάπτυξη τις επόμενες περιόδους. Η μελέτη αποτελείται από τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος η πραγμάτευση του υλικού διαρθρώνεται σε δύο μεγάλα κεφάλαια, από τα οποία το πρώτο αφορά στη Γεωγραφική, Οικονομική και Ιστορική επισκόπηση της επαρχίας Epirus Vetus και το δεύτερο στην Οικιστική οργάνωση και τη Μνημειακή τοπογραφία της με κατάλογο θέσεων όπου έχουν εντοπιστεί μνημεία ή άλλο υλικό της εποχής που εξετάζουμε. Το δεύτερο μέρος αφορά στη γλυπτική της ίδιας περιοχής, η οποία στο μεγαλύτερο μέρος της παραμένει άγνωστη. Τα διάφορα αρχιτεκτονικά και λοιπά μέλη που εξετάζονται παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για τα κτήρια, καθώς αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της κατασκευής τους, και επομένως για τις οικοδομικές φάσεις και τη χρονολόγησή τους. Επιπλέον προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες για τη μνημειακή τοπογραφία της περιοχής, τις εμπορικές σχέσεις και την οικονομική ευρωστία της, και επιπλέον συμβάλλει στην πληρέστερη γνώση της καλλιτεχνικής κίνησης της περιοχής και τις επιρροές που αυτή δέχτηκε από μεγάλα καλλιτεχνικά κέντρα, όπως η Κωνσταντινούπολη, η Θεσσαλονίκη και η Ραβέννα. Το τρίτο μέρος αποτελεί έναν εκτενή κατάλογο στον οποίο περιλαμβάνονται κυρίως αρχιτεκτονικά μέλη διαφόρων τύπων. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ένα μεγάλο μέρος του υλικού είναι αδημοσίευτο και παρουσιάζεται στο παρόν πόνημα για πρώτη φορά.