Ελληνικά και τουρκικά βιβλία μυθοπλασίας για παιδικό κοινό: προσλήψεις και εικόνες

Abstract

Who is the enemy? How do the peoples determine who their enemy is? How do the school, the family, the religious hierarchy, the media, the political actors, the international scene, and the intellectuals contribute to the formation both of the public opinion and the collective consciousness of each people? For example, a legacy that subconsciously shapes timeless stereotypes is often expressed in proverbs that are identical in a pair of languages. For instance, in the Turkish language and tradition there is the proverb "There is no friendship with a Greek or the fur of a bear" (Yunandan dost, ayidan post olmaz), while almost the same proverb is to be found in the Greek language, namely “Turks are no good friends, as they are backstabbers” (Ο Τούρκος δεν πιάνεται φίλος γιατί είναι μπαμπέσης). Another example is the phrases and the names, present in both languages, that refer to the Others. The Turkish language uses the expression “ellinosporos” (Yunan Tohumu) to denote somebody who betrays their country, while the Greek language uses the expression “tourkosporos” to characterise somebody whose origin is not pure Greek. Another example is the idiom “I have become a Turk”, which describes a person who is so outraged that they have lost control. Both of the above mentioned idioms –only two of dozens of similar ones– refer to stereotypes and prejudices. These are the tesserae that eventually form the mosaic, that is to say, the image and the stereotypes every people forms for the Other. Although they may superficially seem innocent and blithe, this is not always the case. They gradually poison the consciences and they subliminally create negative simplified images for the Other, turning them into a dangerous enemy. This process is not always spontaneous. More often than not, it is consciously directed by various interests (political, military, economic, religious), which are, to their benefit, transformed into historical destinies and emotional desires. They often cater to various special interests –for example, the aim at intimidation or at creating the sense that the Other is threatening, with the utter purpose to join the forces of the peoples. The image of the Other is an important issue, which can be researched in the dipole Turkey-Greece. The reason is that both communities, driven from their historical heritage, place the Other in the role of the opponent, who is both threatening and dangerous. In other words, Turkey and Greece use the Other in order to build their national identity and they do so by contrasting the image of the Other to themselves. The result of this contrast is the answer to the questions “Who is the Greek?” and “Who is the Turk?”

Ποιος είναι ο εχθρός; Πώς ο κάθε λαός επιλέγει ποιον θα θεωρεί εχθρό του; Πώς το σχολείο, η οικογένεια, η θρησκευτική ιεραρχία, τα μέσα ενημέρωσης, οι πολιτικοί παράγοντες, ο διεθνής περίγυρος, οι διανοούμενοι συμβάλλουν στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης και της συλλογικής συνείδησης του κάθε λαού;Για παράδειγμα, κάποιες παροιμίες πολλές φορές πανομοιότυπες και στις δύο γλώσσες αποτελούν παρακαταθήκη και υποσυνείδητα διαμορφώνουν διαχρονικά στερεότυπα. Λόγου χάρη στη τουρκική γλώσσα και παράδοση υπάρχει η παροιμία «Δεν γίνεται φιλία με Έλληνες και γούνα από αρκούδα» (Yunandan dost, ayıdan post olmaz) και η ίδια περίπου παροιμία «Ο Τούρκος δεν πιάνεται φίλος γιατί είναι μπαμπέσης» υπάρχει και στην ελληνική γλώσσα.Ένα άλλο παράδειγμα είναι φράσεις και χαρακτηρισμοί που υπάρχουν και στις δύο γλώσσες και αναφέρονται στο Άλλον. Στα τουρκικά χρησιμοποιείται η έκφραση «ελληνόσπορος» (Yunan Tohumu) που υποδηλώνει του προδότη ο οποίος προδίδει την πατρίδα του. Στην ελληνική γλώσσα χρησιμοποιείται η έκφραση «τουρκόσπορος» με την οποία χαρακτηρίζεται με απαξία αυτός που δεν είναι καθαρός Έλληνας. Ακόμα και μερικές φράσεις, όπως πχ. «Έγινα Τούρκος» που υποδηλώνει αυτόν που όταν θυμώνει χάνει τον έλεγχο των πράξεων του, παραπέμπουν σε στερεότυπα και σε προκαταλήψεις. Και υπάρχουν δεκάδες ανάλογα παραδείγματα. Όλα αυτά αποτελούν ψηφίδες που σχηματίζουν τελικά το ψηφιδωτό το οποίο είναι η εικόνα και τα στερεότυπα που ο κάθε λαός σχηματίζει για τον Άλλο. Όλα αυτά αν και επιφανειακά φαίνονται αθώα και μερικές φορές φαιδρά, δεν είναι πάντα έτσι. Σιγά σιγά δηλητηριάζουν τις συνειδήσεις και δημιουργούν υποσυνείδητα αρνητικές απλουστευμένες εικόνες για τον Απέναντι μετατρέποντας τον σε επικίνδυνο εχθρό.Η διαδικασία αυτή δε είναι πάντα αυθόρμητη. Πολλές φορές είναι κατευθυνόμενη, συνειδητή από ποικίλα συμφέροντα (πολιτικά, στρατιωτικά, οικονομικά, θρησκευτικά) τα οποία για να επωφεληθούν μεταμορφώνονται σε ιστορικά πεπρωμένα και συναισθηματικές επιθυμίες. Εξυπηρετούνται συχνά συγκεκριμένες σκοπιμότητες όπως το να δημιουργηθεί αίσθημα απειλής από τον Άλλο κι έτσι να επιτευχτεί συσπείρωση και εκφοβισμός. Η εικόνα του άλλου είναι ένα σημαντικό θέμα το οποίο μπορεί να εξεταστεί στο δίπολο Τουρκία-Ελλάδα. Η αιτία είναι ότι και οι δύο κοινωνίες ωθούμενες από την ιστορική κληρονομιά τους τοποθετούν η καθεμία τον Απέναντι στον ρόλο του απειλητικού και επικίνδυνου Άλλου. Με άλλα λόγια η Τουρκία και η Ελλάδα για να δημιουργήσουν την εθνική ταυτότητα τους επωφελούνται από την ύπαρξη του Άλλουκαι αυτό το υλοποιούν αντιπαραθέτοντας την εικόνα του Άλλου στον εαυτό τους. Ως αποτέλεσμα αυτής της αντιπαραβολής προκύπτει και η απάντηση στα ερωτήματα, «Ποιος είναι ο Έλληνας;» και «Ποιος είναι ο Τούρκος;»