Ο λόγος για την ένταξη των τεχνολογιών της πληροφορίας και των επικοινωνιών στο εκπαιδευτικό πλαίσιο και τη διδασκαλία των θετικών επιστημών στην Ελλάδα: μια προσέγγιση των κειμένων της περιόδου 1984-2006

Abstract

Τhe present thesis aims to answer the question: «What is the “Discourse” that stems from the integration of ICT, the educational context and the teaching of Natural Sciences in Greece», by studying educational “texts”. The study focuses theoretically on the general characteristics, the wider aspects of ICT integration and the derived ICT integration educational models. Ninety-seven texts published in the educational magazine "Modern Education" (Σύγχρονη Εκπαίδευση), all referring to the integration of ICT in the educational context and teaching of science in Greece during the period 1984-2006, served as survey data. The empirical work is largely based on the theoretical and methodological tool of Aviram & Tami (2004), in which the views about the integration of ICT are characterized in the light of two parameters: the “approaches” and the “attitudes” of the authors, which combined form a matrix mapping the studied “Discourse”. In addition, the study exploits certain theoretical concepts described by Foucault concerning the “Discourse” and those by Bernstein concerning the “Pedagogical Device” and “Pedagogical Discourse”. Within the first parameter, “the approaches”, which are adopted by the authors of the study material, regarding the aims and/or the nature of the ICT integration in the educational context and teaching of Science, six distinct approaches are found. The authors adopt Administrative, Curricula, Didactic, Organizational, Cultural and Ideological approaches. Within the second parameter, “the attitudes”, followed by the authors, in reference to the kind and the level of change that the merging of ICT with education will, or should lead to, four different attitudes emerged: Agnostic, Conservative, Moderate and Radical. The resulting combinations of approaches and attitudes of the authors describe and reveal the existence of highly varying different and often conflicting views, including those that cannot be identified in the specific, functional and consensual environment that dominates the Greek educational “champ”. The study proposes a novel theoretical model describing all views (trivial and innovative) as revealed by the envisaged “Discourse” by classifying them according to three different “Integration Prospects”, three essentially different “Paradigms”. The anticipated prevalence of the "Technocratic Perspective” integration of ICT (settings and changes, agnostics and conservative nature, in terms of administration, educational work and teaching), as well as the strong presence of the coexisting “Holistic Perspective” (conservative and rarely radical deconstruction of the upcoming integration of ICT changes on cultural and ideological bases) throughout the studied period (1984-2006), is demonstrated. Interestingly, from 1997 onwards, the “Reformistic Perspective” appears and is maintained throughout the studied period (that is a reform shift to the dynamic, alternative, instructive example of constructivist learning).

Η παρούσα διατριβή στοχεύει να απαντήσει στο ερώτημα: «Ποιος είναι ο «Λόγος» για την ένταξη των ΤΠΕ στο εκπαιδευτικό πλαίσιο και τη διδασκαλία των Θετικών Επιστημών στην Ελλάδα» και αποτελεί προσέγγιση εκπαιδευτικών κειμένων. Η μελέτη θεωρητικά αναφέρεται στα γενικά χαρακτηριστικά, τις ευρύτερες απόψεις ένταξης των ΤΠΕ και σε μοντέλα ενσωμάτωσης των ΤΠΕ στην εκπαίδευση. Δεδομένα της έρευνας αποτελούν ενενήντα επτά κείμενα του ελληνικού, εκπαιδευτικού περιοδικού «Σύγχρονη Εκπαίδευση» που αναφέρονται στην ενσωμάτωση των ΤΠΕ στο εκπαιδευτικό πλαίσιο και τη διδασκαλία των Θετικών Επιστημών στην Ελλάδα στο χρονικό διάστημα 1984-2006. Η εμπειρική εργασία στηρίζεται σε μεγάλο μέρος στο θεωρητικό και μεθοδολογικό εργαλείο των Aviram & Tami (2004), στο πλαίσιο του οποίου οι απόψεις για την ενσωμάτωση των ΤΠΕ αναλύονται υπό το φως δύο παραμέτρων: των προσεγγίσεων και των τοποθετήσεων των συγγραφέων, οι οποίες από κοινού διαμορφώνουν μία μήτρα χαρτογράφησης του διατυπωμένου «λόγου». Επίσης, αξιοποιούνται και κάποιες θεωρητικές έννοιες του Foucault για το «λόγο» και του Bernstein για τον «παιδαγωγικό μηχανισμό» και τον «παιδαγωγικό λόγο». Εντός της πρώτης παραμέτρου, «των προσεγγίσεων», οι οποίες υιοθετούνται από τους συγγραφείς του υπό μελέτη υλικού, αναφορικά με τους στόχους της ενσωμάτωσης των ΤΠΕ στο εκπαιδευτικό πλαίσιο και τη διδασκαλία των Θετικών Επιστημών διαπιστώνεται η ύπαρξη έξη προσεγγίσεων. Οι συγγραφείς υιοθετούν Διοικητικές, Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών, Διδακτικές, Οργανωτικές, Πολιτιστικές και Ιδεολογικές Προσεγγίσεις. Εντός της δεύτερης παραμέτρου, «των τοποθετήσεων», τις οποίες ακολουθούν οι συγγραφείς αναφορικά με την έκταση και το επίπεδο των αλλαγών στις οποίες η ένταξη των ΤΠΕ μπορεί να οδηγήσει την εκπαίδευση, αναδεικνύεται η υιοθέτηση τεσσάρων διαφορετικών τοποθετήσεων: αγνωστικιστικών, συντηρητικών, μετριοπαθών και ριζοσπαστικών. Οι προκύπτοντες συνδυασμοί των προσεγγίσεων και των τοποθετήσεων των συγγραφέων περιγράφουν και αποκαλύπτουν το πλήθος των διαφορετικών και συχνά αντιτιθέμενων απόψεων, αλλά και εκείνων που είναι αδύνατο να παρουσιαστούν, στο συγκεκριμένο, δομολειτουργικό και συναινετικό περιβάλλον που κυριαρχεί στον ελληνικό εκπαιδευτικό χώρο. Η εργασία οδηγεί στην παρουσίαση ενός θεωρητικού μοντέλου περιγραφής όλων των απόψεων (τετριμμένων και καινοτόμων) που εμφανίζει ο μελετώμενος «λόγος» για την ένταξη των ΤΠΕ στο εκπαιδευτικό πλαίσιο και τη διδασκαλία των Θετικών Επιστημών στην Ελλάδα, στη χρονική περίοδο 1984-2006 και την ένταξή τους σε τρεις διαφορετικές «Προοπτικές Ενσωμάτωσης» των ΤΠΕ, που ουσιαστικά αντιπροσωπεύουν τρία διαφορετικά «Παραδείγματα». Καταδεικνύεται η αναμενόμενη κυριαρχία της «Τεχνοκρατικής Προοπτικής» ενσωμάτωσης των ΤΠΕ (ρυθμίσεις και αλλαγές, αγνωστικιστικού και συντηρητικού χαρακτήρα, σε επίπεδο διοικητικό, εκπαιδευτικού έργου και διδασκαλίας), όπως και η ισχυρή παρουσία της «Ολιστικής Προοπτικής» (συντηρητική και σπανιότερα ριζοσπαστική αποδόμηση των επερχόμενων της ένταξης των ΤΠΕ αλλαγών, σε επίπεδο πολιτιστικό και ιδεολογικό), προοπτικών που συνυπάρχουν σε όλη το μελετώμενη χρονική περίοδο, (1984-2006). Ωστόσο, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα καθίσταται η μετά το έτος 1997 σχετικά ήπια εμφάνιση και διατήρηση της «Μεταρρυθμιστικής Προοπτικής» ένταξης των ΤΠΕ στο εκπαιδευτικό πλαίσιο και τη διδασκαλία των Θετικών Επιστημών (δηλαδή της μεταρρυθμιστικής στροφής προς ένα δυναμικό, εναλλακτικό, διδακτικό παράδειγμα εποικοδομιστικής μάθησης) στο μελετώμενο «λόγο» στην Ελλάδα.