Τα βασιλικά συνοικέσια κατά την εποχή των Παλαιολόγων (1258-1453): πολιτικές προσεγγίσεις

Abstract

The present thesis presents an overall examination of royal arranged marriages throughout the rule of the Palaeologan dynasty, without chronological or geographical restrictions, as well as their function as a diplomatic medium.Byzantine diplomacy and its means have always captured the interest of historians. The gentle manoeuvres of byzantine diplomats were in many occasions the reason of Byzantium’s survival for over a millennium. One of the most significant methods to avoid conflict or to create a firm coalition was the conclusion of a nuptial agreement with the powerful enemy or the desirable ally. This study presents the strategy under which the weddings of the Palaeologan emperors, princes and aristocrats were designed. In a period of almost two centuries, nearly a hundred marital unions were negotiated. Some of them led to marriage, others to short or long engagements and others failed utterly. The grounds of this success or failure are also interesting for this thesis. Other parameters like dowry and religion are also being taken into consideration. Of particular importance are other individual topics such as the foreign affairs of each emperor, the planning of these marriages on behalf of the Byzantines, the prosopographical elements concerning some of those «grooms» and «brides» and the benefits that the participants enjoyed from such diplomatic connections. Moreover, this study helps in presenting the liaisons of the Byzantine Empire with the dominant states of the Palaeologan era. Such states were the wealthy Italian maritime cities, the kingdoms of western and central Europe, the remaining crusader states in the Mediterranean, as well as the neighbouring Balkan and Turkish principalities.The sources for the matter are ample and of various origins. Firstly, there are the works of byzantine historians and chronographers, many of those had immediate implication with the state bureaucracy. In addition to these texts, extremely helpful are the corpora of letters and documents survived to us. Treaties, letters of byzantine emperors, foreign kings, diplomats, ambassadors, state officials and clerics, patriarchal and monastic documents as well as local versed chronicles, support this research providing plenty of information. Last, but not least, archaeological facts complete the picture of the period. All of the above portray thoroughly one of the key factors of the byzantine state and society; the diplomatic tactics, which in numerous cases achieved the endurance of the empire, even when there were described as scheming and intriguing.

Η παρούσα μελέτη πραγματεύεται το ζήτημα των διπλωματικών επιγαμιών που διαπραγματεύτηκαν οι αυτοκράτορες της δυναστείας των Παλαιολόγων από το 1258, το έτος ανάρρησης του Μιχαήλ Η΄ στον θρόνο, έως την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Οι κύριοι στόχοι που εκπληρώνονται με την εκπόνηση της διατριβής αυτής είναι τρεις. Ο πρώτος να εξεταστούν τα συνοικέσια της εποχής των Παλαιολόγων ως ενιαίο σύνολο χωρίς χρονικούς ή γεωγραφικούς περιορισμούς. Ο δεύτερος στόχος, ο οποίος διαφαίνεται στον υπότιτλο «Πολιτικές προσεγγίσεις», είναι να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στο πολιτικό περιβάλλον από τον 13ο έως τον 15ο αιώνα και τον ρόλο που διαδραμάτισε η παλαιολόγεια διπλωματία των επιγαμιών μέσα σε αυτό. Περικλείει όψεις, όπως η εξωτερική πολιτική του εκάστοτε αυτοκράτορα, ο ενδεχόμενος σχεδιασμός των επιγαμιών εκ μέρους των Βυζαντινών και τα πολιτικά ή άλλα οφέλη που το καθένα από τα συμβαλλόμενα μέρη προσποριζόταν από τη σύναψη της επιγαμίας. Αυτές οι όψεις συνθέτουν τη διαχρονική εικόνα των σχέσεων του Βυζαντίου των Παλαιολόγων με τις ισχυρές δυνάμεις της εποχής όπως οι ιταλικές ναυτικές πόλεις, οι χώρες της δυτικής και κεντρικής Ευρώπης, αλλά και τα κράτη των Βαλκανίων, του Καυκάσου και τα τουρκικά κράτη. Ο τρίτος στόχος είναι να εξεταστούν παράλληλα διάφορα επιμέρους ζητήματα ώστε να σχηματιστεί μια πλήρης εικόνα σε σχέση με τη διαπραγμάτευση και την τέλεση ενός βασιλικού γάμου κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο.Η μελέτη διαρθρώνεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος περιλαμβάνεται μια εισαγωγή στο ζήτημα των επιγαμιών και την εξέλιξή του, με έμφαση στις επιγαμίες των Λασκαριδών της Νίκαιας, οι αυτοκρατορικοί γάμοι των Παλαιολόγων, η προίκα, οι ηγεμονικοί οίκοι που συνάπτουν επιγαμίες με το Βυζάντιο, οι πρέσβεις και η θρησκεία. Σε ξεχωριστά υποκεφάλαια εξετάζονται οι γάμοι των ανδρών, των γυναικών και των νόθων τέκνων των αυτοκρατόρων. Ο διαχωρισμός αυτός κρίθηκε σκόπιμος ώστε να επισημανθούν οι ομοιότητες και οι διαφορές που παρουσιάζουν οι γάμοι των ανδρών και των γυναικών της αυτοκρατορικής οικογένειας, αλλά και να αναδειχθούν οι γάμοι των νόθων τέκνων, ο σημαντικός αριθμός των οποίων επιτρέπει την ομαδοποίησή τους αντίθετα με πρωιμότερες εποχές. Ανάλογος διαχωρισμός γίνεται στο κεφάλαιο για τη θρησκεία με ξεχωριστή αναφορά στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και το Ισλάμ. Θα πρέπει σε αυτό το σημείο να υπογραμμισθεί ότι στόχος της διατριβής δεν ήταν να εξετάσει το ζήτημα του γάμου ή της καθημερινής ζωής των ανδρών και των γυναικών μέσα στη βυζαντινή κοινωνία. Όπου χρειάστηκε να χρησιμοποιηθούν παραδείγματα που αφορούν στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, αυτό γίνεται εντελώς ενδεικτικά και για να εξυπηρετήσει την καλύτερη κατανόηση του θέματος. Στο δεύτερο μέρος της διατριβής παρουσιάζονται οι επιγαμίες χωρισμένες σε τέσσερις χρονικές περιόδους, ανά αυτοκράτορα ή ομάδες αυτοκρατόρων, και καλύπτονται σε ισάριθμα κεφάλαια.