Παρουσία του εισβάλλοντος είδους κουνουπιού Aedes albopictus (Skuse 1895) στην Αττική: διασπορά, εποχιακή διακύμανση, αντιμετώπιση και ανταγωνιστικές αλληλεπιδράσεις με το ιθαγενές είδος Aedes cretinus (Edwards 1921)

Abstract

Aedes (Stegomyia) albopictus, commonly known as the Asian tiger mosquito, is currently considered as the most invasive mosquito species in the world with great medical importance.Aedes albopictus presence was noticed for the first time in Corfu and Igoumenitsa, in northwestern Greece, from specimens collected during 2003 and 2004. In September 2008, it was first detected at Rizoupoli region in Athens. The following year, its distribution and seasonal population abundance around its first detection site was investigated. A network of ovitraps was established in a surrounding area of 25 km2 and monitored for 17 months, from August 2009 through December 2010. The results revealed that Ae. albopictus is widespread in the entire study area and is continuously active from mid spring until the end of December. A considerably high oviposition activity was recorded during summer and fall. Moreover, comparison of its activity, between the two consecutive surveillance years, indicated a significant increase of population abundance the second year.During the aforementioned field study, a negligible proportion of the collected eggs belonged to the indigenous mosquito species Aedes (Stegomyia) cretinus. The detected co-occurrence of Ae. cretinus and Ae. albopictus stimulated the study of their seasonal activity in the field for 2011, using ovitraps. According to the results, Ae. cretinus was recorded in considerably limited numbers early in the season, from spring till the mid of summer, whereas Ae. albopictus was widespread in the studied area performing high ovipositioning activty.Additionally, intra- and inter- specific larval competition of Ae. albopictus and Ae. cretinus was investigated in the laboratory. Larval competition was determined by recording larval survival and development and body size of adults of each species under various population and food density regimes. The interspecific larval competition was generally week, while Ae. albopictus was found to be superior competitor in specific combinations of food availability and population densities.Also, mating and hybridization after reciprocal crosses between Ae. albopictus and Ae. cretinus were investigated in cages, under laboratory conditions. The findings revealed that interspecific crosses resulted in the production of sterile eggs and asymmetric mating favoring Ae. albopictus. Furthermore, essential oils derived from Greek Citrus, Cupressaecae and Lamiaceae plants and their components were evaluated in the laboratory for their larvicidal and repellent properties against Ae. albopictus. The bioassays revealed high larvicidal and repellent action for some of the tested essential oils and terpenes which might be used as alternate agents for Ae. albopictus control. Finally, efficacy of four biocidal active ingredients, registered in Greece for mosquito control, namely spinosad, Bacillus thuringiensis subsp. israelensis, diflubenzuron and methoprene, was evaluated using larvae from laboratory colony of Ae. albopictus population originated from Athens. The bioassays showed that the tested active ingredients provided comparable to other relevant studies control against Ae. albopictus larvae.

Το Aedes (Stegomyia) albopictus (κοιν. Ασιατικό κουνούπι τίγρης) θεωρείται ως το περισσότερο χωροκατακτητικό είδος κουνουπιού παγκοσμίως με μεγάλη υγειονομική σημασία.Το Σεπτέμβριο του 2008 βρέθηκε για πρώτη φορά στην Αθήνα, στην περιοχή της Ριζούπολης. Ο εντοπισμός του είδους αυτού στην Αθήνα, οδήγησε στη μελέτη της διασποράς και της εποχικής διακύμανσης του πληθυσμού του εκεί, με χρήση παγίδων ωοθεσίας. Το δίκτυο παγίδων ωοθεσίας εγκαταστάθηκε τον Αύγουστο του 2009 σε περιοχή έκτασης 25 Km2 γύρω από το σημείο της πρώτης καταγραφής του και παρακολουθούνταν για διάστημα 17 μηνών, έως τον Δεκέμβριο του 2010. Από τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης μελέτης προέκυψε ότι το Ασιατικό κουνούπι τίγρης δραστηριοποιούνταν σε όλη την υπό εξέταση περιοχή της Αττικής, αδιάλειπτα, για διάστημα περίπου 8 μηνών από τα μέσα της άνοιξης έως και το τέλος Δεκεμβρίου και ανέπτυξε σχετικά υψηλούς πληθυσμούς κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και του φθινοπώρου. Επιπλέον, η σύγκριση της αναπαραγωγικής του δραστηριότητας μεταξύ των δύο ετών έδειξε ότι το Ae. albopictus εμφάνισε σημαντικά αυξημένους πληθυσμούς το δεύτερο έτος.Επίσης διερευνήθηκε η εποχική συνύπαρξη των ειδών Ae. albopictus και Aedes (Stegomyia) cretinus στο πεδίο, με συλλογή των ωών τους σε παγίδες ωοθεσίας το έτος 2011. Στις υπό εξέταση περιοχές της Αθήνας καταγράφηκαν περιορισμένοι πληθυσμοί του Ae. cretinus, με εποχική εμφάνισή τους νωρίς την άνοιξη μέχρι τα μέσα του καλοκαιριού, σε συνδυασμό με την αδιάλειπτη, αυξανόμενη και καθολική παρουσία του Ae. albopictus. Επιπλέον, διερευνήθηκε το ενδεχόμενο ενδοειδικού και διειδικού ανταγωνισμού των προνυμφών των ειδών Ae. albopictus και Ae. cretinus σε ελεγχόμενες συνθήκες στο εργαστήριο. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των προνυμφών των ειδών Ae. albopictus και Ae. cretinus, βρέθηκε γενικά ασθενής ενώ τάσεις διειδικού ανταγωνισμού, οι οποίες μάλιστα ευνοούν το Ae. albopictus έναντι του Ae. cretinus, παρατηρήθηκαν σε συγκεκριμένες συνθήκες διαθεσιμότητας τροφής και πυκνότητας ατόμων στο περιβάλλον ανάπτυξής τους. Επιπρόσθετα, μελετήθηκε το ενδεχόμενο διειδικών συζεύξεων και υβριδισμού μεταξύ των ειδών Ae. albopictus και Ae. cretinus σε συνθήκες περιορισμού, εντός κλωβών στο εργαστήριο. Από τις διειδικές διασταυρώσεις των δύο ειδών κουνουπιών προέκυψαν άγονες ωοτοκίες χωρίς υβριδισμό και ασύμμετρες συζεύξεις με το μεγαλύτερο ποσοστό σύζευξης να καταγράφεται μετά από τη διασταύρωση αρσενικών του Ae. albopictus με θηλυκά του Ae. cretinus.Επίσης, μελετήθηκε και αξιολογήθηκε η τοξική δράση στις προνύμφες και η απωθητική δράση στα τέλεια του Ae. albopictus αιθερίων ελαίων που απομονώθηκαν από ελληνικά φυτά του γένους Citrus, της οικογένειας Cupressaceae και της οικογένειας Lamiaceae καθώς επίσης και συστατικών τους. Από τα αποτελέσματα των βιοδοκιμών προέκυψε ότι ορισμένα αιθέρια έλαια και τερπένια εμφάνισαν ισχυρή προνυμφοκτόνο και απωθητική δράση εναντίον του Ασιατικού κουνουπιού τίγρης.Τέλος, μελετήθηκε και αξιολογήθηκε, σε σχέση με προηγούμενες αναφορές, η αποτελεσματικότητα τεσσάρων βιοκτόνων δραστικών ουσιών εγκεκριμένων στη χώρα μας: spinosad, Bacillus thuringiensis subsp. israelensis, diflubenzuron και methoprene, εναντίον προνυμφών εργαστηριακής εκτροφής του Ae. albopictus από πληθυσμό που δραστηριοποιείται στην Αθήνα.