Ανάπτυξη, εφαρμογή και αξιολόγηση προγράμματος τροποποίησης παραγόντων κινδύνου για την υγεία και ασφάλεια στα σχολεία

Abstract

The creation of a safe and healthy school environment is a precondition for the school to exist as a fundamental reference point for life, learning and work. The role of the school nurse is important for school safety and hygiene, because she/he is responsible for health promotion and education, in order to maintain and improve the health of the school population. The purpose of this study was to investigate the effectiveness of a health education programme (educational intervention) implemented by a school nurse to teachers in primary schools on their knowledge, attitudes and behaviour in school safety and hygiene.This is quasi-experimental study with two groups - control and intervention - and with pre-test and post-test, carried out on a random sample of 42 schools (37% of the total) of Primary Education at a provincial area, following proportionate stratified random sampling. The sample size of teachers who participated in the study was 405 (224 in the intervention group and 181 in the control group), while the overall response rate before the intervention was 75% and after the intervention 93.8%. Teachers in the intervention group participated in a health education programme, which included safety and hygiene issues of the physical school environment (building and equipment) including prevention of accidents and communicable diseases. Data collection was performed through methodological triangulation, which included qualitative (semi-structured interviews with the responsible officials for school safety and hygiene) and quantitative (structured observation from the researcher of risk factors and a questionnaire assessing knowledge, attitudes and behaviour of teachers – Cronbach’s α=0.77-0.94 for the subscales) methods to ensure the complementarity, the interaction and thus the validity of the study results. The statistical program SPSS 22.0 for Windows was used for descriptive and inductive data analysis and statistical significance was set at ≤ 0, 05 for two sited test. The study was approved by the Ministry of Education and the Paedagogical Institute, while the principles of ethics were followed at all stages of the study. The effectiveness of the health education programme was based on the evaluation of teacher’s knowledge, attitudes and behaviour in school safety and hygiene, before and after the educational intervention. According to the results of the study, after the intervention, it was found statistically significant increase of knowledge and improvement of attitudes in school safety and hygiene for the teachers in the intervention group compared to those in the control group. Also, in the intervention group it was found greater increase of knowledge in school safety and hygiene and development of more positive attitudes and more positive behaviour after the intervention than before - something that was not observed in the control group, with the exception of a slight increase only in knowledge in school safety. In addition, after the implementation of the educational programme to the intervention schools, it was found a greater reduction of risk factors related to school safety and hygiene than before and compared to the control schools. Finally, before and after the intervention in both groups of teachers it was found positive, although weak, correlations between knowledge, attitude and behaviour in school safety and hygiene, confirming their interdependence and covariability. In conclusion, this study is an innovative attempt to modify the knowledge, attitudes, and behaviour and thus the risk factors for school safety and hygiene by implementing health education programme from a school nurse to teachers. The results showed the positive outcome of the intervention for the teachers who participated in the health education programme, after its implementation and in comparison to those of the control group. In consideration of the findings of the study, the systematic control for risk factors from experts of school infrastructure and the planning, implementation and evaluation of health education programmes from healthcare professionals to teachers, in order to minimize and eliminate risks for safety and health in schools it is recommended.

Η διαμόρφωση ενός ασφαλούς και υγιεινού σχολικού περιβάλλοντος αποτελεί προϋπόθεση, ώστε το σχολείο να υφίσταται ως θεμελιώδες σημείο αναφοράς για τη ζωή, τη μάθηση και την εργασία. Στα θέματα ασφάλειας και υγιεινής του σχολικού περιβάλλοντος σημαντικός είναι ο ρόλος του σχολικού νοσηλευτή, κύριο έργο του οποίου αποτελεί η αγωγή και η προαγωγή υγείας με σκοπό τη διατήρηση και βελτίωση της υγείας του σχολικού πληθυσμού.Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση της αποτελεσματικότητας προγράμματος αγωγής υγείας (εκπαιδευτική παρέμβαση), που εφαρμόστηκε από σχολική νοσηλεύτρια σε εκπαιδευτικούς δημοτικών σχολείων ως προς τις γνώσεις, τις στάσεις και τη συμπεριφορά τους στη σχολική ασφάλεια και υγιεινή. Πρόκειται για οιονεί-πειραματική μελέτη με δυο ομάδες - ελέγχου και παρέμβασης - και με αρχική και τελική μέτρηση, που πραγματοποιήθηκε σε τυχαίο δείγμα (42) σχολείων (37% του συνόλου) της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης επαρχιακού νομού, ύστερα από αναλογική στρωματοποιημένη, τυχαία δειγματοληψία. Το δείγμα των εκπαιδευτικών, που συμμετείχαν στη μελέτη, ήταν 405 (224 ομάδα παρέμβασης και 181 ομάδα ελέγχου), ενώ η συνολική ανταπόκριση πριν την παρέμβαση ήταν 75% και μετά την παρέμβαση 93,8%. Στους εκπαιδευτικούς της ομάδας παρέμβασης εφαρμόστηκε πρόγραμμα αγωγής υγείας, που περιλάμβανε θέματα ασφάλειας και υγιεινής του φυσικού σχολικού περιβάλλοντος (κτιριακές εγκαταστάσεις και εξοπλισμός) και αφορούσε στην πρόληψη των ατυχημάτων και των μεταδοτικών νοσημάτων αντίστοιχα. Η συλλογή των δεδομένων της μελέτης έγινε μέσω της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης, που περιλάμβανε σύζευξη ποιοτικής (ημιδομημένη συνέντευξη με τους αρμόδιους για τη σχολική ασφάλεια και υγιεινή) και ποσοτικών (δομημένη παρατήρηση παραγόντων κινδύνου από την ερευνήτρια και ερωτηματολόγιο αξιολόγησης των γνώσεων, στάσεων και συμπεριφοράς των εκπαιδευτικών – Cronbach’s α=0,77-0,94) μεθόδων, ώστε να διασφαλιστεί η αλληλοσυμπλήρωση, η αλληλοτροφοδότηση και κατ’ επέκταση η εγκυρότητα των αποτελεσμάτων της μελέτης. Με το στατιστικό πρόγραμμα SPSS 22.0 για Windows έγινε η περιγραφική και επαγωγική ανάλυση των δεδομένων, σε επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας α≤0,05 για αμφίπλευρο έλεγχο. Η μελέτη είχε την έγκριση της αρμόδιας υπηρεσίας του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων με τη γνωμοδότηση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, ενώ τηρήθηκαν οι αρχές ηθικής και δεοντολογίας σε όλα τα στάδια της μελέτης.Η αποτελεσματικότητα του προγράμματος αγωγής υγείας βασίστηκε στην αξιολόγηση των γνώσεων, των στάσεων και της συμπεριφοράς των εκπαιδευτικών στη σχολική ασφάλεια και υγιεινή, πριν και μετά την εκπαιδευτική παρέμβαση. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, μετά την παρέμβαση παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική αύξηση των γνώσεων και βελτίωση των στάσεων στη σχολική ασφάλεια και υγιεινή στους εκπαιδευτικούς της ομάδας παρέμβασης, σε σύγκριση με εκείνους της ομάδας ελέγχου. Επίσης στην ομάδα παρέμβασης διαπιστώθηκε μεγαλύτερη αύξηση των γνώσεων στη σχολική ασφάλεια και υγιεινή, ανάπτυξη θετικότερων στάσεων και διαμόρφωση θετικότερων συμπεριφορών, μετά την εφαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος σε σχέση με πριν-κάτι που δεν παρατηρήθηκε στην ομάδα ελέγχου, με εξαίρεση τη μικρή αύξηση μόνο στις γνώσεις στη σχολική ασφάλεια. Επιπλέον στα σχολεία παρέμβασης, μετά την εφαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος, παρατηρήθηκε μεγαλύτερη μείωση των παραγόντων κινδύνου ως προς τη σχολική ασφάλεια και υγιεινή, σε σχέση με πριν και σε σύγκριση με τα σχολεία ελέγχου. Τέλος πριν και μετά την παρέμβαση και στις δυο ομάδες εκπαιδευτικών διαπιστώθηκαν θετικές, αν και ασθενείς, συσχετίσεις ανάμεσα στη γνώση, τη στάση και τη συμπεριφορά στη σχολική ασφάλεια και υγιεινή, που επιβεβαιώνουν την αλληλεξάρτηση και συμμεταβλητότητά τους. Συμπερασματικά, η παρούσα μελέτη αποτελεί πρωτότυπη προσπάθεια τροποποίησης των γνώσεων, των στάσεων, της συμπεριφοράς και κατ΄επέκταση των παραγόντων κινδύνου για τη σχολική ασφάλεια και υγιεινή, μέσω της εφαρμογής προγράμματος αγωγής υγείας από σχολική νοσηλεύτρια σε εκπαιδευτικούς. Τα αποτελέσματα έδειξαν τη θετική έκβαση της παρέμβασης στους εκπαιδευτικούς, που συμμετείχαν στο πρόγραμμα αγωγής υγείας, σε σχέση με πριν και σε σχέση με εκείνους της ομάδας ελέγχου.Δεδομένων των ευρημάτων της μελέτης, προτείνεται ο συστηματικός έλεγχος από ειδικούς των σχολικών εγκαταστάσεων και του εξοπλισμού για επικίνδυνα σημεία καθώς και ο σχεδιασμός, η υλοποίηση και η αξιολόγηση προγραμμάτων αγωγής υγείας από επιστήμονες υγείας σε εκπαιδευτικούς, ώστε εκείνοι να μπορούν να συμβάλλουν αποτελεσματικά στην ελαχιστοποίηση και εξάλειψη των κινδύνων για την ασφάλεια και υγεία στα σχολεία.