Η ανάπτυξη της μίμησης στην αλληλεπίδραση γιαγιάς - βρέφους

Abstract

Στην παρούσα μελέτη έγινε μία προσπάθεια να καλυφθεί μέρος ενός κενού γνώσης στο χώρο της βρεφικής ψυχολογίας. Πιο ειδικά μελετήσαμε την ανάπτυξη της μίμησης στις φυσικές αλληλεπιδράσεις γιαγιάς-βρέφους και μητέρας-βρέφους από τον 2° έως τον 10ο μήνα. Η ανάπτυξη της μίμησης ερευνήθηκε σε ένα δείγμα 48 υποκειμένων (16 βρέφη, 16 μητέρες και 16 μητρικές γιαγιάδες) και σε ένα άλλο δείγμα 26 υποκειμένων (13 βρέφη, 13 μητέρες). Στο δεύτερο δείγμα τα βρέφη, για διάφορους λόγους, δεν είχαν την ευκαιρία επικοινωνίας με τις μητρικές γιαγιάδες τους. Η διαχρονική, συγκριτική και νατουραλιστική αυτή μελέτη έλαβε χώρα στο Ρέθυμνο της Κρήτης. Αφού συγκρίναμε τη μίμηση στις δυάδες του πρώτου δείγματος (γιαγιάδες-βρέφη, μητέρες-βρέφη) στη συνέχεια προχωρήσαμε σε συγκρίσεις με τη μίμηση των δυάδων (μητέρες-βρέφη) του δεύτερου δείγματος. Τα τελευταία 30 χρόνια η βρεφική έρευνα χαρακτηρίζεται από ένα πλήθος μελετών επικεντρωμένων στην ανάπτυξη της επικοινωνίας μητέρας-βρέφους, από ένα πολύ μικρότερο αριθμό μελετών εστιασμένων πάνω στην ανάπτυξη της επικοινωνίας πατέρα-βρέφους, ενώ οι μελέτες πάνω στην πορεία της φυσικής επικοινωνίας γιαγιάς-βρέφους και παππού-βρέφους σπανίζουν ή απουσιάζουν. Το ίδιο ισχύει και για τις μελέτες πάνω στην ανάπτυξη της μίμησης κατά τη βρεφική ηλικία. Ίσως ήταν αναγκαίο η συστηματική αναπτυξιακή έρευνα να αρχίσει από τους γονείς και μάλιστα από τη σχέση μητέρας-βρέφους. Όμως η παρουσία των γιαγιάδων και η συχνή, άμεση ή έμμεση, εμπλοκή τους στην ανατροφή των βρεφών είναι ένα αναμφισβήτητο γεγονός, που επιδρά στην ανάπτυξη τους, έστω κι αν με το πέρασμα των δεκαετιών παρατηρούνται αλλαγές στον τρόπο επαφής προς τα εγγόνια και τα παιδιά τους. Στις μέρες μας γνωρίζουμε αρκετούς από τους παράγοντες που προάγουν ή τροχοπεδούν την επικοινωνία των παιδιών με τις γιαγιάδες και τους παππούδες τους (π.χ. ηλικία, φύλο, τάξη, αστικοποίηση, γεωγραφική απόσταση, περιβάλλον ζωής των γιαγιάδων και των παππούδων, σχέσεις μεταξύ της γιαγιάς και της μητέρας κ.τ.λ.). Η απουσία, όμως, συστηματικών, διαχρονικών, νατουραλιστικών μελετών πάνω στις σχέσεις βρέφους-γιαγιάς δεν βοηθά στη δημιουργία μίας όσο γίνεται πιο πραγματικής αναπτυξιακής εικόνας των δεσμών, των σχέσεων και των επί μέρους επικοινωνιών που δημιουργούνται μεταξύ του βρέφους και άλλων, εκτός των γονέων του, αγαπημένων προσώπων. Στόχος της παρούσας εργασίας ήταν η κάλυψη μέρους του κενού αυτής της γνώσης στις μιμητικές επικοινωνίες βρεφών-γιαγιάδων, με δείγμα από τη χώρα μας. Στο βαθμό που γνωρίζουμε, στη διεθνή και την ελληνική βιβλιογραφία δεν υπάρχει μελέτη που να συγκρίνει την ανάπτυξη της μίμησης, ως επικοινωνιακού μέσου, στις φυσικές αλληλεπιδράσεις του βρέφους με τη γιαγιά και τη μητέρα. Οι περισσότερες πρόσφατες μελέτες έχουν ερευνήσει την εκδήλωση της μιμητικής συμπεριφοράς στο εργαστήριο ή στη φυσική επικοινωνία μητέρας-βρέφους (βλ. Kugiumutzakis,1993), ελάχιστες στη φυσική επικοινωνία πατέρα-βρέφους (βλ. Kokkinaki, 1998) και καμιά στη φυσική επικοινωνία γιαγιάς-βρέφους. Παρά τις μικρές διαφορές που παρατηρήσαμε, τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν τη βασική μας υπόθεση, ότι, δηλαδή, όχι μόνο η μητέρα και ο πατέρας, αλλά και η μητρική γιαγιά είναι εξίσου καλή επικοινωνιακή σύντροφος, όταν αλληλεπιδρά, μέσω μίμησης, με το εγγόνι της από τον 2ο έως τον 10ο μήνα. Η Διατριβή χωρίζεται σε δύο κύρια μέρη, στο Θεωρητικό και το Εμπειρικό. Στο Θεωρητικό μέρος περιγράφονται ευρήματα και θεωρίες για το ρόλο της γιαγιάς και του παππού στην ανάπτυξη των παιδιών στις παραδοσιακές και τις σύγχρονες οικογένειες και κοινωνίες (Κεφ. 1). Στο επόμενο κεφάλαιο (Κεφ. 2) περιγράφονται οι βασικές ψυχολογικές θεωρίες για την ανάπτυξη της μίμησης κατά τη βρεφική ηλικία καθώς και τα σχετικά ερευνητικά ευρήματα για την ανάπτυξη της μίμησης στις φυσικές επικοινωνίες των βρεφών με τις μητέρες και τους πατέρες τους. Στο Εμπειρικό Μέρος περιγράφεται η πιλοτική μελέτη, η κύρια μελέτη, το δείγμα, ο τρόπος μικρο-ανάλυσης και στατιστικής ανάλυσης των δεδομένων (Κεφ. 3). Στο επόμενο κεφάλαιο (Κεφ. 4) περιγράφονται τα αποτελέσματα των αναλύσεων και στη συνέχεια (Κεφ. 5) γίνεται η συζήτηση των αποτελεσμάτων και προτάσεις για τη συνέχιση της έρευνας. Ακολουθεί το Παράρτημα και η Διατριβή τελειώνει με τη Βιβλιογραφία.