Ανάπτυξη κινήτρων, γνωστικών και μεταγνωστικών διεργασιών: μια διαχρονική μελέτη κατά την προσχολική και την πρώτη σχολική ηλικία

Abstract

The present longitudinal study focused on preschool and early school age and aimed (a) to reveal the developmental course of cognitive, metacognitive and motivational processes, (b) to detect individual differences in the initial level and the mean rate of subsequent growth of the motivational variables under investigation, cognitive performance and metacognitive awareness, and (c) to examine the developmental dynamics between children’s developing cognitive performance and metacognitive awareness during preschool and 1st grade. A total of 127 children participated in the study three times: twice during kindergarten (autumn and late spring) and once during Grade 1 (autumn). A broad set of cognitive, metacognitive (logical thinking and school-type mathematical tasks), and motivational measures (perceived competence, numeric self-efficacy, interest for mathematics) was administered to the students. A series of ANOVAs and correlations as well as Latent Growth Curve analysis (LGC) were applied on the data for hypothesis testing. The results indicated the following developmental findings: (a) Significant interindividual differences in cognitive performance and metacognitive awareness were found at the beginning of kindergarten; however, this was not the case for the motivational variables under investigation. (b) Children’s cognitive performance in logical thinking and school-type mathematical tasks as well as their metacognitive awareness significantly improved over time; however, heterogeneity in the developmental trajectories of children’s cognitive performance and metacognitive awareness (especially in math) was revealed. (c) When children entered preschool, their self-evaluations were unrealistically positive and showed high stability over time. (d) Different developmental patterns of the cognitive and metacognitive variables under investigation were found in terms of the association between their initial level and subsequent rate of growth. (e) At the beginning of kindergarten, the initial level of cognitive performance accounted for individual differences in children’s metacognitive awareness. (f) The rate of growth of cognitive performance rather than its initial level explained the growth of metacognitive awareness over time. The findings of the present study are discussed in light of current theory and evidence about the nature and development of the variables under examination.

Η παρούσα διαχρονική έρευνα εστιάστηκε στην προσχολική και πρώτη σχολική ηλικία (περίοδος φοίτησης των παιδιών στο νηπιαγωγείο και στην Α΄ Δημοτικού) και αποσκοπούσε (α) στην καταγραφή της αναπτυξιακής πορείας των γνωστικών και των μεταγνωστικών διεργασιών καθώς και των κινήτρων των μικρών παιδιών, (β) στον εντοπισμό ατομικών διαφορών όσον αφορά το αρχικό επίπεδο αλλά και το ρυθμό ανάπτυξης των διεργασιών αυτών κατά τη διάρκεια της υπό εξέταση περιόδου και (γ) στη διερεύνηση σε ένα ενιαίο πλαίσιο της δυναμικής της ανάπτυξης της γνωστικής και της μεταγνωστικής επίδοσης κατά την πρώιμη αυτή αναπτυξιακή περίοδο. Στην έρευνα συμμετείχαν 127 παιδιά που μόλις είχαν ξεκινήσει τη φοίτησή τους στο νηπιαγωγείο, τα οποία εξετάστηκαν τρεις φορές ατομικά κάθε 6 μήνες σε μια σειρά μετρήσεων γνωστικού και μεταγνωστικού τύπου (έργα λογικής σκέψης και μαθηματικά έργα σχολικού τύπου), καθώς και σε τρεις μεταβλητές κινήτρου (αντιλαμβανόμενη γνωστική ικανότητα, πεποιθήσεις αυτο-αποτελεσματικότητας σε σχέση με τα μαθηματικά/αριθμούς και ενδιαφέρον για τις αριθμητικές δραστηριότητες). Για την ανάλυση των δεδομένων της έρευνας με στόχο τον έλεγχο των υποθέσεων χρησιμοποιήθηκαν αναλύσεις διακύμανσης και η ανάλυση της λανθάνουσας καμπύλης της ανάπτυξης (δομικές αναλύσεις). Από τα αποτελέσματα προέκυψαν ενδιαφέροντα αναπτυξιακά ευρήματα με κυριότερα τα παρακάτω: (α) Όταν τα παιδιά ξεκινούσαν τη φοίτησή τους στο νηπιαγωγείο, παρατηρήθηκαν σημαντικές ατομικές διαφορές όσον αφορά όλες τις υπό εξέταση γνωστικές και μεταγνωστικές μεταβλητές, ενώ δεν παρατηρήθηκαν ατομικές διαφορές μεταξύ των παιδιών ως προς τις υπό εξέταση μεταβλητές κινήτρου. (β) Με την πρόοδο της ηλικίας, οι γνωστικές και οι μεταγνωστικές επιδόσεις των παιδιών τόσο στα έργα λογικής σκέψης όσο και στα μαθηματικά βελτιώθηκαν σημαντικά, καταγράφηκαν ωστόσο σημαντικές ατομικές διαφορές στο ρυθμό της ανάπτυξης ως προς γνωστικές και μεταγνωστικές μεταβλητές, κυρίως σε σχέση με τα μαθηματικά (ειδική ικανότητα). (γ) Οι αυτο-αξιολογήσεις των παιδιών, οι οποίες εξετάστηκαν ως μεταβλητές κινήτρου, ήταν πολύ θετικές από την αρχή και παρέμειναν σε υψηλό επίπεδο καθ’ όλη τη διάρκεια εξέτασης. (δ) Η ανάπτυξη όλων των υπό εξέταση γνωστικών και μεταγνωστικών μεταβλητών δεν ακολούθησε το ίδιο πρότυπο, τουλάχιστον ως προς τη συμβολή του αρχικού επιπέδου στο ρυθμό ανάπτυξης της κάθε μεταβλητής. (ε) Το αρχικό επίπεδο της γνωστικής επίδοσης βρέθηκε ότι ερμηνεύει σε σημαντικό βαθμό τις ατομικές διαφορές μεταξύ των παιδιών ως προς την αντίστοιχη μεταγνωστική τους επίδοση στην αρχή του νηπιαγωγείου. (στ) Ως προς το ρυθμό της μεταγνωστικής ανάπτυξης, βρέθηκε ότι είναι η βελτίωση της γνωστικής επίδοσης και όχι το αρχικό της επίπεδο που εξηγεί τη βελτίωση σε μεταγνωστικό επίπεδο με την πρόοδο της ηλικίας. Τα ευρήματα της έρευνας συζητώνται σε σχέση με σχετικά ευρήματα της διεθνούς βιβλιογραφίας αλλά και σύγχρονα θεωρητικά ζητήματα για τη φύση και την ανάπτυξη των υπό εξέταση μεταβλητών.