Ψηφιδωτά με εικονιστικές παραστάσεις σε θέρμες της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής περιόδου

Abstract

The present thesis studies the mosaic pavements with figural scenes that decorated the thermae of the Roman Empire. The main goal was to search, if there were particular figural scenes that were consciously selected and used as an appropriate decoration for the interior of the roman baths. Typology of the scenes and their interpretation were also examined. The catalogue of the thesis contains 224 mosaic pavements that were found in 137 public and private baths of Italy and of the roman provinces, with the exception of North Africa. Although the mosaic floors of North Africa were not catalogued, they were taken under consideration. Most of the mosaics were found in Italy. Roman thermae were an institution of urban culture and a part of the everyday life. The figural themes of the floors and of the interior decoration in general, are connected to the building’s function. The majority of scenes that are found on the mosaic floors are directly or indirectly associated with the element of water. Athletic scenes follow in popularity. They reflect the bathers’ habit to exercise before bathing. Other figural scenes are also associated with the everyday life in the baths, or had an apotropaic function. The rest of the scenes show a very limited diffusion. Figural decoration on the mosaic floors functioned in multiple ways. It gave information considering the type of the building, it contributed to the bather’s amusement, it sent messages of political nature and it had apotropaic function. Evidence from this study validates that this iconographic tradition was at first formed in Italy and then it was spread to the rest of the Empire.

Η παρούσα μελέτη πραγματεύεται τα ψηφιδωτά δάπεδα με εικονιστικές παραστάσεις που διακοσμούσαν τις θέρμες της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Κύριος στόχος ήταν να ερευνηθεί κατά πόσον υπήρχαν συγκεκριμένα εικονογραφικά θέματα τα οποία επιλέγονταν συνειδητά και επαναλαμβάνονταν συστηματικά, ως κατάλληλος διάκοσμος για το εσωτερικό των θερμών. Η τυπολογία των παραστάσεων, καθώς και η ερμηνεία τους, αποτέλεσαν επίσης σημαντικά ζητούμενα. Ο κατάλογος της εργασίας περιλαμβάνει 224 ψηφιδωτά δάπεδα από 137 δημόσιες και ιδιωτικές θέρμες της Ιταλίας και των ρωμαϊκών επαρχιών, εκτός της Βορείου Αφρικής. Αν και τα ψηφιδωτά της Βορείου Αφρικής δεν καταγράφηκαν στον κατάλογο, ελήφθησαν υπόψιν στη μελέτη μαζί με τα υπόλοιπα δάπεδα θερμών όλης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Τα περισσότερα παραδείγματα προέρχονται από την Ιταλία. Οι θέρμες αποτελούσαν θεσμό του αστικού πολιτισμού και αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής των κατοίκων της αυτοκρατορίας. Το θεματολόγιο των ψηφιδωτών δαπέδων και γενικότερα του εσωτερικού διακόσμου των θερμών συνδέεται άμεσα με το χαρακτήρα του οικοδομήματος. Στα ψηφιδωτά δάπεδα η συντριπτική πλειονότητα των θεμάτων σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με το υγρό στοιχείο. Μια δεύτερη μεγάλη κατηγορία παραστάσεων αποτελούν οι αθλητικές παραστάσεις, οι οποίες αντανακλούν την παραδοσιακή σχέση σωματικής άσκησης και λουτρού και τη συνήθεια των λουομένων να γυμνάζονται πριν ξεκινήσουν το λουτρό τους. Άλλα θέματα επίσης σχετίζονται με την καθημερινότητα στο εσωτερικό των λουτρών ή έχουν αποτροπαϊκή ερμηνεία. Τα υπόλοιπα θέματα είναι μεμονωμένα ή έχουν περιορισμένη διάδοση. Ο εικονιστικός διάκοσμος των δαπέδων λειτουργούσε με ποικίλους τρόπους. Έδινε πληροφορίες για το χαρακτήρα του οικοδομήματος, συνέβαλλε στην αναψυχή του επισκέπτη, μετέδιδε πολιτικά μηνύματα, λειτουργούσε αποτροπαϊκά. Χωρίς αμφιβολία η εικονογραφική αυτή παράδοση διαμορφώθηκε αρχικά στην Ιταλία και στη συνέχεια επεκτάθηκε στην υπόλοιπη αυτοκρατορία.