Επιτύμβιες στήλες και ανάγλυφα από τη Βέροια και την περιοχή της

Abstract

The city of Veroia flourished in Late Hellenistic and Imperial period and nearly every kind of figurative art is a distinctive quality. The present article is devoted to the study of 196 funerary stelai and reliefs that belong to the local workshop which seems to extend to a large area of the Province of Macedonia, from at least the 2nd century BC. to the end of the 1st c. AD. The most eminent artist of the period is the already known Euandros the son of Euandros and other members of his family whose signed works have been found in several Macedonian cities, as Lete, Larissa and Eidomeni. Besides this family workshop there seems to exist several smaller groups of craftsmen in Veroia which worked at the same time and produced numerous funerary reliefs in order to cover the increased local and regional demands. All these reliefs are characterized of a significant homogeneity in style and in iconographical features, so we can say that they create a local tradition. Among them, the seated woman in the type of Pudicitia Sofia and her feminine servant (therapainis) who is offering her a casket full of jewelry, or a standing man dressed in himation or in chlamys with a scroll in his hand accompanied by his own servant boy (pais), represent the commonest motives of the local repertoire. However the production of Veroia is strongly influenced by the most famous artistic centers of Asia Minor and the Aegean islands as it belongs to the “Hellenistic koine” artistic language. In the imperial period Veroia continues to produce important funerary monuments, especially in the first half of the 2nd century AD. The production of this period is highly influenced by workshops from Italy and especially from Rome both in the architectural form of the reliefs and in the way that the deceased and their relatives are represented in busts portraits which most of the times are life-size. Nevertheless, the Hellenistic tradition remains strong and the reliefs with the deceased in full-length figures continue to exist side by side with the roman innovations.

Στόχος της εργασίας αυτής, που αναφέρεται στις επιτύμβιες στήλες από τη Βέροια και την περιοχή της, είναι να εξαχθούν ορισμένα συμπεράσματα σχετικά με τη φυσιογνωμία της τοπικής παραγωγής, όπως αυτή διαμορφώνεται μέσα από ποικίλες επιρροές που δέχεται από τα σημαντικά καλλιτεχνικά κέντρα της εποχής. Γίνεται επίσης προσπάθεια να διατυπωθούν παρατηρήσεις σχετικές με την κοινωνία στην οποία απευθύνονται τα συγκεκριμένα μνημεία, καθώς και με την κοινωνική προέλευση και τις κοινωνικές διαφοροποιήσεις του πληθυσμού της. Για να γίνει αυτό εφικτό, προηγήθηκε αναλυτική εξέταση της τυπολογίας και της εικονογραφίας των μνημείων και προέκυψαν τα εξής συμπεράσματα: Στις λίγες στήλες των υστεροκλασικών και ελληνιστικών χρόνων είναι εμφανής η επίδραση των σύγχρονων αττικών στηλών, η στιλιστική όμως απόδοση των παραστάσεων χαρακτηρίζεται από επαρχιακά γνωρίσματα. Στην υστεροελληνιστική και πρώιμη αυτοκρατορική εποχή δραστηριοποιείται στη Βέροια ένα δυναμικό εργαστήριο κατασκευής επιτύμβιων μνημείων, η εμβέλεια του οποίου καλύπτει μεγάλο τμήμα της επαρχίας της Μακεδονίας. Αυτό γίνεται αντιληπτό από υπογεγραμμένα έργα του Βεροιαίου γλύπτη Εύανδρου και μελών της οικογένειάς του, καθώς και από ανυπόγραφες στήλες που επαναλαμβάνουν μεμονωμένους εικονογραφικούς τύπους που προσγράφονται στην τοπική παραγωγή. Η φυσιογνωμία του εργαστηρίου εντάσσεται τώρα στο πνεύμα της ελληνιστικής κοινής γλώσσας και επηρεάζεται από τα νέα πρότυπα που δημιουργούνται στα σημαντικά εργαστήρια της Μ. Ασίας και του νησιωτικοϊωνικού χώρου, όπως π.χ. της Κυζίκου, της Σμύρνης, της Δήλου. Γίνεται έτσι φανερό ότι το εργαστήριο χρησιμοποιεί ήδη διαμορφωμένους τύπους, διαφαίνεται όμως μια επίμονη προτίμηση σε ορισμένους από αυτούς, ενώ η πρωτοτυπία του έγκειται στις επιμέρους διαφοροποιήσεις που επιφέρει στα πρότυπά του, αποκτώντας έτσι το δικό του ιδιαίτερο στίγμα. Η καθιστή γυναικεία μορφή στον τύπο της Pudicitia Σοφίας με τη θεραπαινίδα της, και ο όρθιος ιματιοφόρος ή χλαμυδοφόρος άνδρας με το ειλητάριο στο χέρι είναι δύο μοτίβα που επαναλαμβάνονται συχνά. Αναδεικνύεται έτσι μια αστική τάξη που αγαπά την κομψότητα αλλά και τη σεμνότητα στην εμφάνιση, ενδιαφέρεται για τον υλικό πλούτο-οι οι μικρές υπηρετικές μορφές συνοδεύουν πάντα τις κύριες, οι θεραπαινίδες κρατούν μεγάλα κιβωτίδια με τα κοσμήματα της κυρίας τους-επενδύει όμως και στον πνευματικό πλούτο (ειλητάριο) καθώς και στην κοινωνική και επαγγελματική καταξίωση ανδρών κυρίως, η οποία προβάλλεται μέσα από το ένδυμα- π.χ. τη χλαμύδα, την ποιότητα των στηλών και τα σημαντικά ταφικά κτίσματα. Στην κυρίως αυτοκρατορική εποχή η Βέροια συνεχίζει να αποτελεί σημαντικό καλλιτεχνικό κέντρο. Η τοπική παραγωγή τώρα δέχεται επιδράσεις από την Ιταλία, στην τυπολογία των στηλών, στην εικονογράφησή τους με προτομές, στην τεχνοτροπία τους και στο θεματολόγιο, χωρίς ωστόσο να χαθεί η ελληνιστική παράδοση.