Ιερά και θρησκευτικές τελετουργίες στην ανακτορική και μετανακτορική μυκηναϊκή περίοδο

Abstract

This thesis deals with Mycenaean religious activity through the investigation of locales where sanctuaries and confirmed cult practices can be traced in the flourishing period of the palatial political and economic system and the period after its collapse. By approaching religious activity as a transformed social process, the thesis attempts to illuminate a series of questions like the performed cult practices in the palatial and postpalatial sanctuaries and the degree they are influenced and they reflect complex social relationships, the effect of the collapse of the palatial system in the shaping of the sacred landscape, the transformation of the religious activity during the postpalatial period and its contribution to the maintenance or change of the intra-communal and inter-communal relationships. The thesis is based on sites in the Greek Mainland characterized by a variety of spatial, political and economic organization, in which spatially autonomous shrines were excavated. Among them palatial centers, satellite or independent settlements, and possible rural sites are detected. In addition reference to two Cycladic sites is considered necessary, Ayia Irini Keos and Phylakopi Melos, as they offer important evidence for religious activity within well-organized and long-lasting settlement contexts. The research also incorporated the results of recent archaeological fieldwork, which has brought to light important information about cult practices in the Argolid, central Greece and Thessaly. Primarily the archaeological evidence is utilized, whereas selective reference has been made to epigraphic and iconographic evidence that comes from, or is directly related to, sanctuaries. In conclusion, it is argued that the Mycenaean religious activity was directly associated with the complex political, social and economic processes that took place on the Greek Mainland between the 14th and 12th century B.C. and had as a result the formation of a context with distinct cultural features. Religion emerged as a particularly important aspect of social life reflected by the intensification of cult activity in a specific stage of the palatial period through the erection of independent sanctuaries and the systematic performance of cult practices. In addition, the continuity of use and the establishment of new organized cult places during the postpalatial period reinforce the crucial contribution of religion to the interaction between individuals and groups as well as to the maintenance of intra-communal cohesion.

Η παρούσα διατριβή πραγματεύεται τη Μυκηναϊκή θρησκευτική δραστηριότητα μέσα από τη διερεύνηση χώρων που έχουν ερμηνευθεί ως ιερά και στα οποία πιστοποιείται τέλεση θρησκευτικών τελετουργιών κατά την περίοδο ακμής του ανακτορικού πολιτικοοικονομικού συστήματος και την περίοδο που ακολούθησε την κατάρρευσή του. Αντιμετωπίζοντας την τέλεση λατρείας ως μια μεταβλητή κοινωνική διαδικασία, επιχειρείται η διερεύνηση ζητημάτων όπως οι τελούμενες θρησκευτικές τελετουργίες στα ανακτορικά και μετανακτορικά ιερά και ο βαθμός που επηρεάζονται ή/και αντανακλούν σύνθετες κοινωνικές σχέσεις, η επίδραση της κατάρρευσης του ανακτορικού συστήματος στη διαμόρφωση του δομημένου ιερού χώρου, ο μετασχηματισμός της θρησκευτικής δραστηριότητας κατά τη μετανακτορική περίοδο και η συμβολή της στη διατήρηση ή τον επαναπροσδιορισμό των ενδοκοινοτικών και διακοινοτικών σχέσεων. Η τεκμηρίωση βασίζεται σε στοιχεία προερχόμενα από θέσεις της Ηπειρωτικής Ελλάδας, οι οποίες χαρακτηρίζονται από ποικιλία χωροταξικής, πολιτικής και οικονομικής οργάνωσης και διαθέτουν αυτόνομα στο χώρο ιερά. Μεταξύ αυτών ανακτορικά κέντρα, δορυφορικοί τους ή ανεξάρτητοι οικισμοί και πιθανές υπαίθριες θέσεις. Επιπλέον γίνεται αναφορά σε δύο Κυκλαδικές θέσεις, την Αγία Ειρήνη Κέας και τη Φυλακωπή Μήλου, καθώς παρέχουν σημαντικά στοιχεία για θρησκευτική δραστηριότητα σε οργανωμένο και με μακρά χρήση αστικό περιβάλλον. Αξιολογούνται επίσης τα πορίσματα πρόσφατων αρχαιολογικών ερευνών, που πρόσθεσαν σημαντικά νέα στοιχεία για την τέλεση λατρείας στην Αργολίδα, τη Στερεά, τη Θεσσαλία. Κατά κύριο λόγο αξιολογούνται ως τεκμήρια αρχαιολογικά στοιχεία, ενώ γίνεται επιλεκτική αναφορά σε επιγραφικά και εικονογραφικά στοιχεία που προέρχονται ή συνδέονται άμεσα με ιερά. Συμπερασματικά υποστηρίζεται ότι η Μυκηναϊκή θρησκευτική δραστηριότητα σχετίζεται άμεσα με τις σύνθετες πολιτικο-κοινωνικές και οικονομικές διαδικασίες, οι οποίες έλαβαν χώρα στην Ηπειρωτική Ελλάδα μεταξύ του 14ου και 12ου αιώνα π.Χ. και οι οποίες συντέλεσαν στη δημιουργία ενός πλαισίου με διακριτά πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Η θρησκεία αναδεικνύεται ιδιαίτερα σημαντική πτυχή της κοινωνικής ζωής, όπως αντανακλάται στην εντατικοποίηση της θρησκευτικής δραστηριότητας σε συγκεκριμένο στάδιο της ανακτορικής περιόδου και την έκφρασή της μέσα από τη λειτουργία ιερών και τη συστηματική τέλεση θρησκευτικών τελετουργιών. Επιπλέον η συνέχιση της λειτουργίας και η ίδρυση νέων οργανωμένων χώρων λατρείας κατά τη μετανακτορική περίοδο ενισχύουν τον καίριο ρόλο της θρησκείας στην επικοινωνία μεταξύ των ατόμων και των ομάδων και στη διατήρηση της ενδοκοινοτικής συνοχής.