Λατρείες ηρώων στις αγορές της αρχαιότητας

Abstract

This study examines hero cults at the Agoras of the antiquity. This is a very important subject in the research of Archaeology and Religion characterized by its rich and widely diverse material. The conclusions result from the combined study of literary and epigraphical sources and archaeological evidence from the excavated monuments, many of which are yet unpublished. This constitutes the originality of the thesis since previous studies focused on a single category. Parallel study of the two categories results in important conclusions regarding the rituals of hero cults and their relationship to Politics. Our study is geographically restricted to the Greek mainland, the islands of the Aegean and Asia Minor and is chronologically placed between the Late Geometric and the Early Roman Period. The thesis consists of an Introduction and two Parts which are briefly outlined below. Part 1 consists of four chapters: The history of the investigation of hero cult and Agora, hero cults from literary and epigraphical sources, archaeological evidence and the conclusions of our study. Part 2 consists of: two Catalogues of the written sources and archaeological evidence, an extensive bibliography and an index divided into three parts: inscriptions, ancient authors and general terminology. Finally there is an appendix with a map and 108 figures. Our study attests that hero cult was directly related to the birth and development of the Greek Polis and Agora. The identity of the heroes and the rituals practiced in their honor as well as the typology, the location, the orientation and the function of the monuments were directly related to the religious, social and political life of ancient Greek cities. Through hero cult the Polis expressed its piety, determined its identity and provided social cohesion for its citizens. For all these reasons, the ancient Greeks chose to erect monuments and practice hero worship rituals at the Agoras of their cities. In the course of our study we collected, edited and interpreted vast and varied material. The study of the written sources has led to important conclusions regarding the monuments and the ritual practices of hero cults at Agoras while offering insight into new parameters that have -thus far- only been used secondarily. Furthermore, for the first time, this thesis methodically studied archaeological evidence from the excavated monuments - evidence which is yet unpublished or scarcely published - and has led to important conclusions about the ritual practices in hero cults. For all the above mentioned reasons we believe that this study offers considerable insight into hero cults at the Agoras of the antiquity and generally in the field of Greek religion.

Η παρούσα μελέτη εξετάζει τη λατρεία των ηρώων στις αγορές της αρχαιότητας. Πρόκειται για ένα σημαντικό για την αρχαιολογική και θρησκειολογική έρευνα θέμα που χαρακτηρίζεται για το πλούσιο και πολυποίκιλο υλικό του. Η θεώρηση του αντικειμένου βασίζεται στη συνεξέταση των γραμματειακών και επιγραφικών κειμένων και των ανασκαφικών δεδομένων, ορισμένων αδημοσίευτων, που αποτελεί και την πρωτοτυπία του θέματος, καθώς οι παλαιότερες μελέτες επικεντρώθηκαν μόνο σε μία από τις δύο κατηγορίες. Η συνεξέτασή τους οδηγεί σε σημαντικά πορίσματα σχετικά με την τέλεση της ηρωολατρείας κατά την αρχαιότητα και τη σχέση της με την εκάστοτε πολιτική που την υπαγόρευε. Η έρευνα περιορίζεται γεωγραφικά στον Ελλαδικό, Αιγαιακό και Μικρασιατικό χώρο και επεκτείνεται χρονικά από τους ύστερους γεωμετρικούς έως τους πρώιμους ρωμαϊκούς χρόνους. Η μελέτη διαρθρώνεται σε δύο μέρη, των οποίων προτάσσεται μια σύντομη εισαγωγή. Το πρώτο και μεγαλύτερο σε έκταση μέρος αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια, που εξετάζουν την ιστορία της έρευνας της ηρωολατρείας και της αγοράς, τη λατρεία των ηρώων μέσα από τις γραμματειακές, τις επιγραφικές μαρτυρίες και τα ανασκαφικά δεδομένα και συνοψίζουν τα πορίσματα της εργασίας. Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει δύο καταλόγους των γραπτών μαρτυριών και των ανασκαφικών δεδομένων, εκτενή βιβλιογραφία και τρία ευρετήρια επιγραφικών μαρτυριών, γραμματειακών μαρτυριών και κυρίων ονομάτων, τοπωνυμίων, βασικών όρων - εννοιών. Τέλος ακολουθεί παράρτημα, στο οποίο παρατίθενται ένας χάρτης και 108 εικόνες. Η μελέτη μας καθιστά σαφή την άμεση σύνδεση της ηρωολατρείας με την ίδρυση και την εξέλιξη του θεσμού της πόλης-κράτους και με το συμβολισμό της αγοράς, ως κέντρου αυτής. Η ταυτότητα των ηρώων και οι προς τιμήν τους τελετουργικές πρακτικές, καθώς και η τυπολογία των μνημείων, η θέση τους, ο προσανατολισμός και η λειτουργία τους ήταν άμεσα συνυφασμένα με τη θρησκευτική, κοινωνική και πολιτική ζωή των αρχαίων ελληνικών πόλεων. Μέσω της ηρωολατρείας η κάθε πόλη εξέφραζε την ευσέβειά της, καθορίζοντας ταυτόχρονα την ταυτότητά της και διαμορφώνοντας τους δεσμούς συνοχής των πολιτών της. Όλοι οι παραπάνω, λοιπόν, λόγοι ευνόησαν την επιλογή της αγοράς ως χώρου ίδρυσης των μνημείων και τέλεσης της λατρείας προς τιμήν των ηρώων κατά την αρχαιότητα. Κατά την παρούσα έρευνα συλλέξαμε, επεξεργαστήκαμε και συνθέσαμε ένα μεγάλο και ετερόκλητο υλικό. Η εξέταση των γραπτών πηγών έδωσε πορίσματα σχετικά με τα μνημεία και τις τελετουργικές πρακτικές προς τιμήν των ηρώων στις αγορές φωτίζοντας παραμέτρους, στις οποίες δεν είχε δοθεί έως τώρα σημασία. Παράλληλα η εργασία αυτή με τη μελέτη του ανασκαφικού υλικού, που δεν είχε ποτέ παρουσιαστεί συνθετικά από την έρευνα, προχώρησε σε σημαντικά συμπεράσματα σχετικά με τις τελετουργικές πρακτικές στα ηρώα. Επιπλέον, νέα δεδομένα για την έρευνα προέκυψαν από την κριτική σύνθεση των στοιχείων εκείνων των μνημείων, για τα οποία έχουμε μόνο απλές εκθέσεις των ανασκαφών. Για όλους τους παραπάνω λόγους θεωρούμε ότι η παρούσα εργασία συμβάλλει ουσιαστικά στη γνώση της λατρείας ηρώων στις αγορές της αρχαιότητας και γενικότερα της ελληνικής θρησκείας.