Αστική διάχυση και οικιστικό δίκτυο: έννοιες και εργαλεία ανάλυσης με εφαρμογή στην περιοχή επιρροής της Θεσσαλονίκης

Abstract

This thesis aims to the formulation of a new theoretical, conceptual and methodological framework regarding the relationship between the phenomenon of urban sprawl and the structure of urban system. Urban sprawl is dissociated from its usual conceptualization as an urban scale expansion and it is considered as a dynamic process of urban deconcentration having impacts on much wider spatial areas. The concept of polycentricity is used as both a tool for the analysis of the structure of the urban system structure and key police option for spatial development. More specifically, the thesis explores the relationship between urban sprawl, geographical scale and polycentricity. This study is further framed using two hypotheses: a) that urban sprawl may lead through a process of deconcentrated concentration to a more polycentric development and b) that there is a multi-level relationship between urban sprawl and the urban system. A key assumption is that the urban system is monocentric in the sense that is characterized by the presence of a major urban pole of high rank in the urban hierarchy that shapes a number of multiple areas with different range, within which deconcentration trends may take place. The wider area of Thessaloniki is considered as an appropriate field for the empirical testing of the above theoretical hypotheses. The application in the empirical field highlights the two-way relationship between urban sprawl and the urban system and identifies elements of self-similarity on different spatial levels. A main feature is the emergence of ‘small-scale’ polycentricity that implies increasing monocentricity on a higher level. The thesis contributes to the synthesis of two different theoretical approaches regarding spatial analysis and spatial development: urban sprawl and polycentricity. This raises questions about the meaning of the distinction between the (negative) phenomenon of urban sprawl and the (sustainable) polycentric development and points out the need to review the explanatory devices and the theories used in spatial analysis and spatial development, taking also into account the role of spatial planning.

Η διατριβή επιδιώκει τη διατύπωση ενός νέου θεωρητικού, εννοιολογικού και μεθοδολογικού πλαισίου συσχέτισης των δύο κεντρικών εννοιών: της «αστικής διάχυσης» και του «οικιστικού δικτύου». Η αστική διάχυση αποσυνδέεται από τη συνήθη θεώρησή της ως ένα φαινόμενο αστικής επέκτασης, που μελετάται στην κλίμακα της πολεοδομίας, και προσεγγίζεται ως μια δυναμική διαδικασία αστικής αποσυγκέντρωσης, που έχει αντίκτυπο σε ευρύτερα χωρικά επίπεδα. Η πολυκεντρικότητα χρησιμοποιείται ως εργαλείο ανάλυσης του οικιστικού δικτύου και ταυτόχρονα αποτελεί κατεύθυνση χωρικής ανάπτυξης. Ειδικότερα, η διατριβή διερευνά τη σχέση ανάμεσα στην αστική διάχυση, τη γεωγραφική κλίμακα και την πολυκεντρικότητα. Η διερεύνηση αυτή πλαισιώνεται από τις εξής επιμέρους υποθέσεις: α) η αστική διάχυση μπορεί να οδηγήσει μέσω της αποσυγκεντρωμένης συγκέντρωσης στην πολυκεντρική ανάπτυξη και β) η σχέση αστικής διάχυσης και οικιστικού δικτύου είναι πολυεπίπεδη. Βασική παραδοχή είναι ότι το οικιστικό δίκτυο είναι μονοκεντρικό, με την έννοια ενός αστικού κέντρου, το οποίο κατέχει υψηλή θέση στην αστική ιεραρχία και διαμορφώνει πολλαπλές περιοχές επιρροής διαφορετικής εμβέλειας, εντός των οποίων είναι δυνατή η αναγνώριση των τάσεων αποσυγκέντρωσης Η περιοχή επιρροής της Θεσσαλονίκης αποτελεί το κατάλληλο πεδίο για τον εμπειρικό έλεγχο αυτών των θεωρητικών ζητημάτων. Από την εφαρμογή στο εμπειρικό πεδίο αναδεικνύεται η αμφίδρομη σχέση της αστικής διάχυσης και του οικιστικού δικτύου, η οποία παρουσιάζει στοιχεία αυτο-ομοιότητας σε διαφορετικά χωρικά επίπεδα. Κυρίαρχο χαρακτηριστικό της σχέσης αυτής είναι η ανάδυση «μικρής κλίμακας» πολυκεντρικότητας, η οποία συνεπάγεται τελικά την ενίσχυση της μονοκεντρικότητας στο υπερκείμενο χωρικό επίπεδο. Η συμβολή της εργασίας έγκειται στη συνθετική θεώρηση δύο διακριτών προσεγγίσεων χωρικής ανάλυσης και ανάπτυξης, της αστικής διάχυσης και της πολυκεντρικότητας. Αυτή θέτει τελικά ερωτήματα σχετικά με τη διάκριση ανάμεσα στο (αρνητικό) φαινόμενο της αστικής διάχυσης και τη (βιώσιμη) πολυκεντρική ανάπτυξη και υπογραμμίζει την ανάγκη επανεξέτασης των ερμηνευτικών συστημάτων και των θεωριών που χρησιμοποιούνται σε θέματα χωρικής ανάλυσης και ανάπτυξης, παράλληλα με το ρόλο του σχεδιασμού.