Αιτήματα για το δικαίωμα στην κατοικία στις πόλεις της νότιας Ευρώπης: ο λόγος και ο ρόλος των κοινωνικών κινημάτων

Abstract

The thesis studies the housing question in three Southern European countries (Italy, Spain, Greece) as it is articulated through the discourses and actions of housing movements which have been active in the metropolis of these countries during the period 2000-2010. The claims, public discourses and repertoires of actions of housing movements are examined in relation to the housing system and especially the housing policies of each country. The research design is primarily based on two disciplinary/theoretical fields: social and urban movement studies and housing studies. The right to housing, a crucial notion for this thesis, is explored in a two-fold way: (a) as a terrain of state intervention (housing studies approach) and (b) as a contested and contentious terrain among institutions and social movements (social movements’ approach). Drawing from this theoretical and methodological background, the thesis develops a common analytical framework for the three case studies, which are structured along common research questions and analytical categories. Specifically the case studies are: the housing movement in Rome since 2000, the movement for decent housing in Barcelona and Madrid between 2005-2009 and its evolution into the movement against evictions and mortgages after 2009 and,the development of public discourses and collective actions related to housing in Greece and particularly in Athens, in light of the absence of housing movements during the time-frame of this research. In all three case studies, particular emphasis is placed on the genealogies of public policies and of social movements, on the historical continuity and path dependency of movements’ claims and repertoires of action, and on the movements’ transformations during the recent era of uneven and divergent neoliberalisation of the economy and the state.Methodologically, the analysis of the movements’ discourses and claims is based on collective action frames and frame analysis. Through these approaches each case study examines the constitution of the subject of mobilization, the diagnostic and prognostic frame and the significations attributed to the ‘right to housing’. In the end, an assessment of the influence and impact of social movements’ actions is carried out for all three case studies. The comparative study of the three case studies establishes a common ground for understanding the housing question in each country as well as in Southern Europe as a whole. Moreover, this comparative approach elucidates issues arising from national and regional similarities and differences as well as issues, which should be discussed in common. In this thesis, social movements are considered as entry points and guides for the study of social issues arising in cities today. At the same time, they are acknowledged as pivotal actors in the process of shaping perceptions on key economic, political and social questions. In this light, the thesis illustrates the dialectic relationship between social movements and the state, the oscillation between negotiation and confrontation, the development of new institutions from the bottom-up, the resignification of the terms of public discourse and, more importantly, the role of social movements in new knowledge production.

Η παρούσα διατριβή μελετά το στεγαστικό ζήτημα σε τρεις χώρες του Νότου της Ευρωπαϊκής Ένωσης την περίοδο 2000-2010 όπως αυτό αναδεικνύεται μέσα από τον λόγο και τη δράση διεκδικητικών κοινωνικών κινημάτων για την κατοικία στις μητροπόλεις των χωρών αυτών. Ο δημόσιος λόγος των κινημάτων, τα αιτήματα, η εξέλιξη των κινητοποιήσεων και οι μορφές δράσης εξετάζονται σε αντιπαράθεση και αλληλεπίδραση με τις δημόσιες πολιτικές κατοικίας στην κάθε χώρα. Ο σχεδιασμός της έρευνας βασίζεται κυρίως σε δυο πεδία: τις μελέτες κοινωνικών κινημάτων και κινημάτων πόλης και τις μελέτες του τομέα της κατοικίας από τις οποίες αντλούνται ερμηνευτικά εργαλεία και έννοιες με μια συνθετική προσέγγιση. Το δικαίωμα στην κατοικία διερευνάται ως μέρος της παρέμβασης του κράτους στις μελέτες κατοικίας και ως διαφιλονικούμενο πεδίο μεταξύ θεσμών και κοινωνικών κινημάτων κατοικίας.Η διατριβή εμβαθύνει σε τρεις μελέτες περίπτωσης και διαμορφώνει ένα κοινό πλαίσιο προσέγγισής τους με κοινή μεθοδολογία, αναλυτικές κατηγορίες και κοινά ερωτήματα. Συγκεκριμένα μελετώνται: το κίνημα για την κατοικία στην Ρώμη μετά το 2000, το κίνημα για αξιοπρεπή κατοικία στην Βαρκελώνη και τη Μαδρίτη την περίοδο 2005-2009 και η εξέλιξή του στο κίνημα ενάντια στις εξώσεις και τις υποθήκες μετά το 2009, και η ιστορική εξέλιξη των συγκρούσεων και του δημόσιου λόγου για την κατοικία στην Ελλάδα, με δεδομένη την απουσία ανάπτυξης κινημάτων σε αυτό το πεδίο την περίοδο μελέτης. Και στις τρεις περιπτώσεις δίνεται έμφαση στη γενεαλογία των δημόσιων πολιτικών και των κινημάτων, στην ιστορική συνέχεια και εξάρτηση των κινηματικών μορφών και των αιτημάτων, και στην μεταλλαγή τους την πρόσφατη περίοδο – διαφοροποιημένης και άνισης – νεοφιλελευθεροποίησης της οικονομίας και του κράτους. Η μελέτη του λόγου των κινημάτων βασίζεται στη μέθοδο ανάλυσης των νοηματικών πλαισίων, εξετάζοντας για την κάθε περίπτωση τη συγκρότηση του κινηματικού υποκειμένου, το διαγνωστικό και προγνωστικό πλαίσιο και τη νοηματοδότηση του δικαιώματος στην κατοικία. Τέλος γίνεται αποτίμηση των αποτελεσμάτων και της επίδρασης των υπό μελέτη κοινωνικών κινημάτων.Η συγκριτική παράθεση των τριών μελετών περίπτωσης εδραιώνουν ένα κοινό πεδίο κατανόησης του ζητήματος της κατοικίας στην κάθε χώρα μεμονωμένα και στη Νότια Ευρώπη συνολικότερα, και φωτίζει ερωτήματα που σχετίζονται με τις διαφορές και τις ομοιότητες, καθώς και ζητήματα που έχουν σημασία να συζητηθούν από κοινού.