Η δυναμική της αντίληψης του χρώματος: το παράδειγμα του ορατού και μη ορατού χρώματος σε άνθη αυτοφυών μεσογειακών φυτών με βάση την οπτική δυνατότητα εντόμων και την αντίληψη του ανθρώπου

Abstract

The main feature of this research was to determine the concept of color based on modern tools of science, through an interdisciplinary approach. An overview of the history of ideas and theories and the methodology followed to our days to determine the color, eventually touches the etymology of colors examined in living tissues. There were examined and studied the colorful surfaces of floral tissues that could not be visualized in earlier centuries, without the methodology that shows the results of micro (nano) scale. Also were examined the views and interpretations of color from ancient Greek literature as well as the etymology of color terms. According to our research the microstructure of epidermal cells of flowers, presented in this doctoral dissertation (by the results of the program PENED) is in relation with texts and fragments of ancient philosophers such as Empedocles, Democritus, Theophrastus, Plato, Aristotle. The color appearance of flowers is a combination of color pigments, structural characteristics and metabolic parameters. Interwoven with the color is the presence of insects (pollinators) that attract and feed on the benefits of the flower (pollen, nectar), while contributing to the fertilization of plants. The petals relief of certain flowers in interaction with ultraviolet radiation (UV) - invisible to humans, transmits a "color" signal (message) to organisms that have corresponding perceptual mechanisms.The color seems to be a "tool" of nature (within the evolution process) in an attempt to become productive via attractive or averting mechanisms. The range of the color features of flowers is gradually revealing by the contribution of analytical methods and modern (micro)technical supports. The color reflects the condition of an object fully depended on the relationship between light and quantum substance of matter. It is normal to believe that the ideas of ancient philosophers could hardly grasp the complicated phenomenon of color in scientific terms for they had no possibility to use the advantages offered by modern technological achievements. Nevertheless, in the texts examined, the ancient philosophers have formulated theories and thoughts on the color largely related to the results of current research. According to this research the meaning and etymology of color terms are somehow surprisingly related to the final visual appearance of the flowers as the final color ensues or is result of the microstructure of petal surfaces of flowers. The examination of pre-scientific use of color terms and/or reference to specific colors, whose importance has not been "framed" by conditions and/or assumptions (for example about color spectra) appear to have great scientific interest. In the current work was investigated the relationship between the laboratory results reached by three doctoral theses of the program PENED with expressions in the language mainly trough the study of ancient Greek literature on color (before the formulation of theories of color by science) as well as some references from modern linguistic reality. The results of the doctoral research in microscopic and spectroscopic level are combined with flower photos by the use of multispectral camera. In illustrations generated, we may distinguish the different visual messages of the flowers (the flower show) at various wavelengths and reveals the process of creating human invisible optical signals attracting the pollinators (insects, mainly). This issue is of particular concern to the international scientific community. From the current work emerged first important data for the petals microstructure in combination with color terminology and etymology of color terms. Among the future goals of research, is the most systematic research and development of an integrated research study in phrases and words on color through direct and everyday linguistic reality and experience. The study of expressions related to color through linguistic formulations that define the experience is important for better understanding of color, because, indirectly incorporate an intuitive articulation between reality, literal and metaphor about color.

Το κύριο χαρακτηριστικό της έρευνας ήταν ο προσδιορισμός της έννοιας του χρώματος με βάση σύγχρονα εργαλεία της επιστήμης, στα πλαίσια μιας διεπιστημονικής προσέγγισης. Η επισκόπηση της ιστορίας των ιδεών και των θεωριών καθώς και της μεθοδολογίας που ακολουθήθηκε ως τις μέρες μας για τον προσδιορισμό του χρώματος, άπτεται της ετυμολογίας χρωμάτων που εξετάστηκαν σε ζωντανούς ιστούς. Εξετάστηκαν και μελετήθηκαν οι πολύχρωμες επιφάνειες των ανθικών ιστών, που θα ήταν αδύνατο να έχουν απεικονιστεί κατά τους προηγούμενους αιώνες, χωρίς τη μεθοδολογία που αναδεικνύει αποτελέσματα μικρής κλίμακας. Εξετάστηκαν επίσης οι απόψεις και οι ερμηνείες του χρώματος από την αρχαία Ελληνική γραμματεία καθώς επίσης και η ετυμολογία χρωματικών όρων. Σύμφωνα με τη μελέτη μας το μικροανάγλυφο των επιδερμικών κυττάρων από άνθη, που παρουσιάζονται στη διδακτορική διατριβή (από τα αποτελέσματα του προγράμματος ΠΕΝΕΔ) τυγχάνει να βρίσκεται σε συνάφεια με κείμενα και θραύσματα αρχαίων φιλοσόφων όπως ο Εμπεδοκλής, Δημόκριτος, Θεόφραστος, Πλάτων, Αριστοτέλης. Έχει βρεθεί πως η έγχρωμη όψη των ανθέων είναι αποτέλεσμα συνδυασμού χρωστικών ουσιών, δομικών χαρακτηριστικών και μεταβολικών παραμέτρων. Συνυφασμένη με το χρώμα είναι η παρουσία εντόμων (επικονιαστών) που προσελκύονται και τρέφονται από τις παροχές του άνθους (γύρη, νέκταρ), ενώ παράλληλα συμβάλουν στη γονιμοποίηση των φυτών. Το ανάγλυφο των πετάλων ορισμένων ανθέων αλληλεπιδρά με την υπεριώδη ακτινοβολία (UV), η οποία αν και αόρατη για τον άνθρωπο, μεταδίδει ένα «χρωματικό» μήνυμα σε οργανισμούς που διαθέτουν ανάλογους αντιληπτικούς μηχανισμούς. Το χρώμα μοιάζει να είναι ένα «εργαλείο» της φύσης στην προσπάθειά της (κατά την εξέλιξη) να καταστεί αποδοτική, με ελκυστικούς ή/και αποτρεπτικούς μηχανισμούς. Το εύρος των χαρακτηριστικών που διέπουν το χρώμα των ανθέων έχει αρχίσει να αποκαλύπτεται με τη συμβολή αναλυτικών μεθόδων και της σύγχρονης υλικοτεχνικής δυνατότητας. Επειδή το χρώμα αντανακλά την κατάσταση του αντικειμένου και αυτό εξαρτάται από την σχέση ανάμεσα στο φως και τη σωματιδιακή ποιότητα της ύλης, Οι ιδέες των αρχαίων φιλοσόφων δύσκολα θα μπορούσαν να συλλάβουν το φαινόμενο του χρώματος σε επιστημονικό επίπεδο εφόσον δεν είχαν τη δυνατότητα χρήσης που προσφέρεται από τη σύγχρονη τεχνολογική υποδομή. Ωστόσο, στα κείμενα που εξετάσαμε διακρίνεται ότι οι αρχαίοι φιλόσοφοι διατύπωσαν θεωρίες και σκέψεις για το χρώμα που σε μεγάλο βαθμό άπτονται των πειραματικών αποτελεσμάτων της διδακτορικής έρευνας. Σύμφωνα με την εργασία προκύπτει πως το νόημα και η ετυμολογία των λέξεων κατά κάποιο τρόπο συνδέεται με τη μικροδομή των επιφανειών των ανθέων που είναι σημαντικός παράγοντας του τελικού οπτικού αποτελέσματος των χρωμάτων. Με την εξέταση ορισμένων αρχαιοελληνικών χρωματικών όρων, σύμφωνα με χρώματα που υπάρχουν σε άνθη μεσογειακών φυτών, φαίνεται πως ο λόγος είναι φορέας της αντίληψης περί χρώματος και πως η γλώσσα αποκαλύπτει μη-ορατά χαρακτηριστικά του χρώματος, όπως αναδεικνύεται σε έγχρωμες φυτικές επιφάνειες. Η εξέταση της προεπιστημονικής χρήσης χρωματικών όρων ή/και η αναφορά σε συγκεκριμένα χρώματα, η σημασία των οποίων δεν έχει «οριοθετηθεί» από προϋποθέσεις ή/και εικασίες (π.χ. σχετικά με φάσματα χρωμάτων), μοιάζει να έχει μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον. Σε αυτή τη διδακτορική διατριβή διερευνήθηκε η σχέση σύγχρονων αποτελεσμάτων περί χρώματος - στα οποία κατέληξαν οι τρεις διδακτορικές διατριβές του εν λόγω προγράμματος ΠΕΝΕΔ - με βάση το πείραμα, με γλωσσικές διατυπώσεις - κυρίως μέσα από μελέτη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας περί χρώματος (πριν από τη διατύπωση χρωματικών θεωριών από τις θετικές επιστήμες) αλλά και με κάποιες αναφορές από τη σύγχρονη γλωσσική πραγματικότητα. Τα αποτελέσματα της διδακτορικής διατριβής σε μικροσκοπικό και φασματοσκοπικό επίπεδο συνδυάζονται με τη φωτογράφηση ανθέων, με χρήση πολυφασματικής κάμερας. Στις απεικονίσεις που προέκυψαν διακρίνεται το διαφορετικό οπτικό μήνυμα των ανθέων (ή η ανθική τους επίδειξη) σε διάφορα μήκη κύματος και διαφαίνεται η διαδικασία δημιουργίας οπτικών σημάτων –αόρατων στον άνθρωπο– για την έλξη των επικονιαστών (εντόμων, κυρίως). Αυτό το θέμα απασχολεί ιδιαίτερα τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Από την παρούσα διδακτορική διατριβή προέκυψαν για πρώτη φορά σημαντικά δεδομένα για το μικροανάγλυφο των πετάλων σε συνδυασμό με τη χρωματική ορολογία και τη ετυμολογία χρωματικών όρων. Μεταξύ των μελλοντικών στόχων της έρευνας, βρίσκεται η πιο συστηματική έρευνα και ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου συστήματος μελέτης στα πλαίσια έρευνας φράσεων και λέξεων περί χρώματος μέσα από άμεση και καθημερινή γλωσσική πραγματικότητα και εμπειρία. Θεωρώ πως η μελέτη φράσεων περί χρώματος μέσα από γλωσσικές διατυπώσεις στις οποίες αποκρυσταλλώνεται η αντιληπτική εμπειρία έχει σημασία για την καλύτερη κατανόηση του χρώματος, επειδή, έμμεσα ενσωματώνουν μια διαισθητική συνάρθρωση ανάμεσα στην πραγματικότητα, την κυριολεξία και τη μεταφορά περί χρώματος.