Νεοπλατωνικά στοιχεία στο "Μεσνεβί" του Τζελαλεττίν Ρουμί και η κοινωνία των Μεβλεβηδών

Abstract

Ο Μεβλανά Τζελαλεττίν Ρουμί (1207-1273) θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους της παγκόσμιας μυστικιστικής φιλολογίας. Αρχικά διακρίθηκε ως ιεροκήρυκας με πλήρη κατάρτιση στα θρησκευτικά θέματα. Αργότερα όμως προτίμησε το ρόλο του pir δηλαδή του Αγίου και αφιέρωσε όλη του τη ζωή στο θείο έρωτα. Η "ανοικτή" κοινωνία των Σελτσούκων του Ικονίου, επηρεασμένη από το ανεπτυγμένο περσικό πνεύμα και το Χριστιανισμό που άκμασε στην περιοχή, άρχισε να τον θεωρεί Άγιο πριν ακόμα πεθάνει. Στην Καππαδοκία που απέχει ελάχιστα από το Ικόνιο δίδαξαν μεγάλοι μυστικιστές Θεολόγοι όπως ο Γρηγόριος Νύσσης, Γρηγόριος Ναζιανζηνός και ο Μέγας Βασίλειος. Έτσι, οι κάτοικοι της περιοχής ήταν έτοιμοι να δεχθούν τις διδασκαλίες του Μεβλανά. Στο σημείο αυτό θεωρούμε σκόπιμο να αναφέρουμε ότι ο ελληνικός πολιτισμός διαδόθηκε στα εδάφη της Μικράς Ασίας από την εποχή του πρώτου αποικισμού (12ος αιώνας π.Χ.) και κυρίως με το δεύτερο αποικισμό αιώνας π.Χ.). Επειδή ο πολιτισμός αυτός δεν απείλησε τις τοπικές πολιτιστικές παραδόσεις υιοθετήθηκε από τους γηγενείς λαούς. Η ελληνική γλώσσα υπήρξε το μέσο επικοινωνίας όλων των λαών της Μέσης Ανατολής. Η αναφορά αυτή κρίνεται απαραίτητη, γιατί όπως διαπιστώσαμε στα πλαίσια της έρευνας μας, μεγάλη μερίδα της τουρκικής επιστημονική κοινότητας καταβάλει σημαντική προσπάθεια να εκτουρκίσει και να οικειοποιηθεί ολόκληρη την πολιτιστική κληρονομιά του Μικρασιατικού χώρου. Θύμα, βέβαια, αυτής της νοοτροπίας είναι και ο Τζελαλεττίν Ρουμί. Πρόσφατα ο Τούρκος Υπουργός Πολιτισμού Ιστεμίχαν Ταλάι κατηγόρησε το Ιράν ότι επιχειρεί να διεκδικήσει τον Ρουμί επειδή γεννήθηκε στην περσική πόλη Μπάλχ του Χορασάν κι έγραψε τα έργα του στην περσική γλώσσα. Ο κ. Υπουργός, όμως, αρνείται να μας πει που στηρίζει την τουρκική καταγωγή του Τζελαλεττίν. Θεωρεί, πιθανότατα, τον μεγάλο Πέρση φιλόσοφο, Τούρκο επειδή έζησε στο Ικόνιο και η πόλη αυτή ανήκει σήμερα στην τουρκική Δημοκρατία! Αλλά και ο κ. Çefik Can στο έργο του Mevlana ve Eflâtun προσπαθεί να αποδείξει ότι ο Τζελαλεττίν δεν έχει καμία σχέση με τον Πλάτωνα και κατηγορεί ορισμένους άλλους Τούρκους επιστήμονες, χωρίς να τους κατονομάζει, επειδή παρομοιάζουν το Ρουμί με τον Πλάτωνα. Ορισμένοι συγγραφείς θέλοντας προφανώς να εξυμνήσουν το Μεβλανά τον αποκαλούσαν Εφλατούν. Στήριζαν ενδεχομένως τον ισχυρισμό τους και σε κάποιες φήμες, σύμφωνα με τις οποίες ο τάφος του Πλάτωνα, βρίσκεται πάνω στην ακρόπολη του Ικονίου. Πιθανότατα όμως, πρόκειται για συμφυρμό του ονόματος του Πλάτωνα, τουρκιστί Εφλατούν, και του Αγίου Αμφιλοχίου, τον οποίο αποκαλούσαν Αμφιλόθεο, ο τάφος του οποίου βρίσκεται πράγματι στο Ικόνιο. Πάντως ακόμα και σήμερα υπάρχει ένα κεφαλόβρυσο που ονομάζεται Εφλατούν πιναρί (Eflâtun Pinari). Ο λόγος που δόθηκε η ονομασία αυτή στηρίζεται σε έναν αραβικό θρύλο, σύμφωνα με το οποίο, ο Πλάτωνας κατάφερε να σταματήσει τον Κατακλυσμό, κάνοντας τα νερά να τρέξουν κάτω από τη γη. […]