Χρηστάκης Ζωγράφος, 1820 -1898: η επιχειρηματική περιπέτεια ενός διάσημου αγνώστου ομογενή της Κωνσταντινούπολης

Abstract

Our contribution to the history of Greek entrepreneurship is the case study of Christakis Zografos: originated from the present-day Albania, at the time of Ali Pasha, Zografos lived most of his life in Istanbul in the Age of the Ottoman Reforms , where he financially took off, performing a number of highly profitable businesses, such as tax farmer, meat supplier of the Ottoman imperial army and banker, to mention the most important ones.However, the initial motivation of our research is placed in a different place and time: 1881 Thessaly. Our aim was to decode the rich traces that he and his family left with their entrepreneurial and physical presence in Thessaly since the ’1860s to the middle of the 20th century. The most significant of these remnants are a sugar factory and a rice factory, in our opinion. This perspective of "materiality" was not abandoned throughout the research, contrariwise it was supplemented and enriched through archival research. Its result is an approach that challenges the stereotypical, dominant perception that has been established in the Greek historiography since the 1970s, regarding the role of the famous homogeneous venture capitalists of Constantinople in the preservation of the “Çiftlik” institution after the annexation of Thessaly to the Greek kingdom.This stereotype was not the only one we should deal with during our research. Tracking the success story of the “self-made” Christakis necessarily meant we should start from Kestorat in Gjirokastra District, not only because it was the place where Zografos was born and spent his childhood but mainly because the successful business practices of the family as “celeps” (sheep tax farmers) –the ones that served as springboard of its economic take off since the mid-19th century in Constantinople- rooted there.From his intense and manifold presence in the ottoman capital during Tanzimat period, we chose to focus on Zografos financial and political activity, making the necessary interpretive reductions in social and cultural contexts as well as human networks.

Η συμβολή μας αυτή στην ιστορία της ελληνικής επιχειρηματικότητας είναι η μελέτη της περίπτωσης του Χρηστάκη Ζωγράφου: ξεκινώντας από τα εδάφη της σημερινής Αλβανίας, την εποχή του Αλή πασά, ο Ζωγράφος έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Κωνσταντινούπολη των Mεταρρυθμίσεων, όπου εκτινάχθηκε οικονομικά, ασκώντας διάφορες άκρως επικερδείς ασχολίες, με σημαντικότερες εκείνες του ενοικιαστή δημοσίων προσόδων, του προμηθευτή κρέατος στον οθωμανικό αυτοκρατορικό στρατό και του τραπεζίτη.Ωστόσο το αρχικό κίνητρο της έρευνάς μας τοποθετείται σε διαφορετικό τόπο και χρόνο: τη Θεσσαλία του 1881. Στόχευσή μας υπήρξε να αποκωδικοποιήσουμε τα πλούσια ίχνη που ο ίδιος και η οικογένειά του άφησαν με την επιχειρηματική και φυσική τους παρουσία στη Θεσσαλία, από τη δεκαετία του 1860 ως τα μέσα του 20ου αιώνα, με σημαντικότερα κατά την άποψή μας, ένα ζαχαροποιείο και ένα ορυζοποιείο. Η οπτική αυτή της «υλικότητας» δεν εγκαταλείφτηκε σε όλη τη διάρκεια της έρευνας, αντιθέτως συμπληρώθηκε και εμπλουτίστηκε μέσα από την αρχειακή έρευνα. Καρπός της μια προσέγγιση που αμφισβητεί τη στερεοτυπική αντίληψη, η οποία εμπεδώθηκε στην ελληνική ιστοριογραφία από τη δεκαετία του 1970 αναφορικά με το ρόλο του περίφημου ομογενειακού κεφαλαίου της Κωνσταντινούπολης στη διατήρηση του θεσμού του τσιφλικιού μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στο Ελληνικό Βασίλειο.Το συγκεκριμένο στερεότυπο δεν ήταν το μόνο, με το οποίο χρειάστηκε να αναμετρηθεί η έρευνά μας. Στην προσπάθεια να ιχνηλατήσουμε την ιστορία επιτυχίας του «αυτοδημιούργητου» Χρηστάκη, ξεκινήσαμε από το Κεστοράτι Αργυροκάστρου των αρχών του 19ου αιώνα, όχι μόνο διότι αποτέλεσε τον τόπο, όπου ο Ζωγράφος γεννήθηκε και έζησε τα πρώτα χρόνια της ζωής του, αλλά κυρίως γιατί οι πρακτικές των τσελέπικων οικογενειακών επιχειρήσεων, οι οποίες υπήρξαν το εφαλτήριο της οικονομικής του απογείωσης από τα μέσα του 19ου αιώνα στην Κωνσταντινούπολη έχουν τις ρίζες τους εκεί. Από την έντονη και πολυσχιδή του παρουσία στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας κατά το Τανζιμάτ επιλέξαμε να εστιάσαμε στο πεδίο της οικονομίας και της πολιτικής, κάνοντας τις αναγκαίες ερμηνευτικές αναγωγές στο πλαίσιο, κοινωνικό και πολιτισμικό, και στα δίκτυα των ανθρώπων που επικαθόρισαν τη δική του συνθήκη επιβίωσης.