Ταφές πεσόντων, πολυάνδρεια, κενοτάφια και ηρώα από την ύστερη εποχή του χαλκού έως και τους κλασικούς χρόνους στον ελλαδικό χώρο

Abstract

This study focuses mainly on tombs in the Modern Greek region that have been linked to warriors fallen in battle. As an introduction, briefly listed are tombs of the Late Bronze Age that have been attributed to warriors or feature strong elements of the “cult of the dead”. The tombs of warriors in the Geometric period are considered as transitional monuments whilst the main corpus of this thesis are the common tombs and monuments of the archaic and classical periods. The tombs of the fallen warriors at Chaeronea in 338 BC are the latest chronologically to be examined here. In the chapter Burial Customs, the funerary rites related to fallen warriors are analysed with reference to the ancient written sources and related iconography. Among others, this thesis examines issues such as the burial sites, the public cemeteries of the city-states, the custom of mass burials and the casualty lists. The chapter Polyandria investigates mass burials such as the tombs of the fallen in Marathon, the tombs of the Athenian Kerameikos and the tombs in Chaeronea. In the chapter Cenotaphs, monuments are listed that have been attributed to warriors killed in battle, such as the cenotaph in Ambrakia and the cenotaph of young Dexileos in Kerameikos. The few Heroa examined here do not include tombs of mythical or epic heroes. Some of the Proto-Geometric and Geometric period monuments, such as those on Paros island, the heroon at Lefkandi and the heroon at Eretria, are considered predecessors of the tombs found in the Greek region, especially those that date from the archaic period onwards. This research concludes that although the burial customs related to the fallen warriors differ from the customs applied to “ordinary” dead, the share various elements with the aristocratic burials of the geometric and early archaic periods. Significant differentiation is observed in the case of mass burials which occur mainly as a result of the constitution and operation of the hoplite phalanx and consequently adopt a public character of the burial ritual governed by the rules imposed by the city-state. One of the most significant customs of the faller warriors’ is considered to be engraving of the names on a common list or a private stele and especially the reference of the dead as a fallen warrior.

Η διατριβή εξετάζει ταφικά μνημεία του σημερινού ελλαδικού χώρου που σχετίζονται με πολεμιστές και μάλιστα πεσόντες. Εισαγωγή στο θέμα συνιστούν τα μνημεία της Ύστερης Εποχής του Χαλκού που έχουν αποδοθεί σε πολεμιστές ή που παρουσιάζουν έντονα τα στοιχεία της «λατρείας των νεκρών». Οι τάφοι πολεμιστών της γεωμετρικής περιόδου παρουσιάζονται ως μεταβατικά μνημεία ενώ κύριος κορμός της μελέτης είναι οι κοινοί τάφοι και τα μνημεία της αρχαϊκής και κλασσικής εποχής με κατώτατο χρονολογικό όριο τους τάφους των πεσόντων της Χαιρώνειας το 338 π.Χ. Στο κεφάλαιο Έθιμα Ταφής αναλύονται τα ταφικά έθιμα που αφορούσαν στους πεσόντες, όπως είναι γνωστά από τις αρχαίες πηγές και την εικονογραφία. Εξετάζονται τα ζητήματα του χώρου της ταφής, της ύπαρξης δημόσιων νεκροταφείων στις πόλεις-κράτη, το έθιμο της κοινής ταφής, οι κατάλογοι πεσόντων. Στο κεφάλαιο των Πολυανδρείων συμπεριλαμβάνονται ομαδικές ταφές πεσόντων, όπως ο τύμβος των Μαραθωνομάχων, τα πολυάνδρεια του Έξω Κεραμεικού της Αθήνας, οι τύμβοι της Χαιρώνειας. Στο κεφάλαιο των Κενοταφίων παρουσιάζονται μνημεία που έχουν συνδεθεί με πεσόντες όπως το κενοτάφιο της Αμβρακίας και το μνημείο του Δεξίλεω στον Κεραμεικό. Μεταξύ των λίγων Ηρώων που εξετάζονται δεν περιλαμβάνονται μνημεία μυθικών προσώπων ή επικών ηρώων. Ορισμένα μνημεία της Πρωτο-Γεωμετρικής και Γεωμετρικής περιόδου, όπως τα μνημεία της Πάρου, το ηρώο στο Λευκαντί και το ηρώο της Ερέτριας θεωρείται ότι υπήρξαν «προδρομικά» των μνημείων που απαντούν στον ελλαδικό χώρο από τους αρχαϊκούς χρόνους και έπειτα. Η μελέτη καταλήγει ότι τα ταφικά έθιμα που αφορούν στους πεσόντες διαφοροποιούνται από τις ταφές των «κοινών» νεκρών αλλά έχουν πολλά κοινά στοιχεία με τις ταφές αριστοκρατών κυρίως της γεωμετρικής και πρώιμης αρχαϊκής περιόδου. Ουσιαστική διαφοροποίηση συνιστά η ομαδική ταφή που οφείλεται κυρίως στην δημιουργία και την λειτουργία της οπλιτικής φάλαγγας και παράλληλα ο δημόσιος χαρακτήρας του ταφικού τελετουργικού και η επιβολή των κανόνων της πόλης σε αυτό. Ως το πλέον σημαντικό στοιχείο των ταφών υποστηρίζεται ότι είναι η αναγραφή των ονομάτων των νεκρών είτε σε κοινές στήλες είτε σε ατομικές και ο χαρακτηρισμός του νεκρού ως πεσόντα.