Πρώιμη Αθήνα (110-480 π.χ.): παρατηρήσεις στην οικιστική εξέλιξη και στα νεκροταφεία

Abstract

The object of this study is the topographical development of the city of Athens from the end of the Late Bronze Age to 480 B.C., as traced through the existing archaeological evidence. The research is based on the finds yielded by the excavations conducted at the major archaeological sites of Athens and elsewhere throughout the city (rescue excavations, major public works), as well as in ancient literary testimonia.Following the diligent compilation and study of the entire existing material record, the facts on burial grounds and habitation are treated in combination, in order to represent the topographic development of the ancient city and the interaction between burial grounds and domestic areas during the centuries covered by this study.The study comprises six parts arranged as follows: Introduction, three chapters on the periods studied – Submycenaean, Geometric and Archaic – Conclusions and Addenda.In the Introduction the object of this study, its time and geographical parameters and the methodology followed in compiling, classifying (on an electronic database created for the purpose) as well as the mapping of the material are discussed.In Chapter 1 the type of habitation during the Submycenaean Period is discussed. All material record – scant domestic, mostly from burial grounds – is examined. Special notice is taken of the continuity apparent in the city of the habitation and burial activity with regard to its Mycenaean past; the instances of prehistoric habitation and burial activity are located with the aid of archaeological evidence, mythological tradition and ancient literary testimonia.In Chapter 2 the gradual development of the settlement during the Submy¬cenaean, Protogeometric and Geometric Periods is examined. The existing material record, again mostly from burial grounds, is examined following the sub-period time divisions (PG, EG/MG, LG) and not in general covering the whole period. In the same manner the development of domestic activity is approached.In Chapter 3 significant attention is accorded to the generalized change in land-uses and the interaction between domestic areas and public space during the city’s development and its eventual complete transformation into a city-state.In Conclusions a synopsis of the conclusions expounded at length at the end of each of the previous three chapters is presented.In the Adenda the recently discovered research data following excavations in various urban land-lots in Athens during 2001-2004 are briefly related.The study is supplemented by a catalogue of 186 excavated plots, an appendix listing the ancient water sources, 65 maps of various areas of Athens and 5 general city-plans.

Αντικείμενο της μελέτης αποτελεί η τοπογραφική εξέλιξη της Αθήνας από τα τέλη της Ύστερης Εποχής του Χαλκού έως το 480 π.Χ., όπως ανιχνεύεται από τα σωζόμενα αρχαιολογικά κατάλοιπα. Η έρευνα βασίζεται στα αποτελέσματα των ανασκαφών στους μεγάλους αρχαιολογικούς χώρους της πόλης και τον σύγχρονο πολεοδομικό ιστό (σωστικές ανασκαφές, μεγάλα δημόσια έργα), καθώς και στις πηγές της αρχαίας ελληνικής γραμματείας.Ξεκινώντας από την λεπτομερή συγκέντρωση και μελέτη όλου του μέχρι σήμερα, γνωστού υλικού, γίνεται συνδυαστική πραγμάτευση των ταφικών δεδομένων και της κατοίκησης, με σκοπό την απόδοση της χωροθετικής διάρθρωσης της αρχαίας πόλης και τη διαλεκτική σχέση μεταξύ ταφικών και οικιστικών περιοχών μέσα στο διάστημα των αιώνων, που ερευνόνται. Η εργασία αποτελείται από 6 μέρη που περιλαμβάνουν τα Εισαγωγικά Στοιχεία, τα 3 κεφάλαια για τις περιόδους που εξετάζονται, την Υπομυκηναϊκή, τη Γεωμετρική και την Αρχαϊκή Περίοδο, τα Γενικά Συμπεράσματα και το Επίμετρο.Στο εισαγωγικό κεφάλαιο παρουσιάζεται ο σκοπός της μελέτης, τα χρονικά και γεωγραφικά της πλαίσια και η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε στη συλλογή, ταξινόμηση (σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων που δημιουργήθηκε ειδικά γι΄αυτό το σκοπό) και στη σχεδιαστική αποτύπωση του υλικού.Στο κεφάλαιο 1 εξετάζεται η μορφή της εγκατάστασης κατά την Υπομυκηναϊκή περίοδο. Εξετάζονται όλα τα σωζόμενα κατάλοιπα, λιγοστά οικιστικά, κυρίως από νεκροταφεία. Δίνεται σημασία στις συνέχειες που παρουσιάζει η πόλη όσον αφορά την κατοίκηση και την ταφική δραστηριότητα, σε σχέση με το μυκηναϊκό της παρελθόν, και εντοπίζονται με τη βοήθεια των αρχαιολογικών δεδομένων, της μυθικής παράδοσης και της αρχαίας γραμματείας τα σημεία της παλαιάς κατοίκησης. Στο κεφάλαιο 2 εξετάζεται η μορφή που σταδιακά λαμβάνει ο οικισμός από τα Υπομυκηναϊκά στα Πρωτογεωμετρικά και Γεωμετρικά χρόνια. Τα σωζώμενα κατάλοιπα, και πάλι ταφικά τα περισσότερα, εξετάζονται κατά χρονικές υποπεριόδους (ΠρΓ, ΠΓ/ΜΓ και ΥΓ) και όχι συνολικά για ολόκληρη την περίοδο. Με τον ίδιο τρόπο προσεγγίζεται και η εξέλιξη της οικιστικής δραστηριότητας.Στο κεφάλαιο 3 η προσοχή στρέφεται στις γενικευμένες αλλαγές χρήσης των χώρων και στη σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ των οικιστικών περιοχών και του δημόσιου χώρου, καθώς η πόλη αναπτύσσεται και η πόλις-κράτος διαμορφώνεται πλήρως.Στα Γενικά Συμπεράσματα παρουσιάζονται εν συντομία τα συμπεράσματα που αναπτύχθηκαν σε έκταση στο τέλος καθενός από τα τρία προηγούμενα κεφάλαια.Στο Επίμετρο συγκεντρώνονται εν συντομία τα νέα στοιχεία της έρευνας, που προέκυψαν σε ανασκαφές οικοπέδων της Αθήνας κατά το διάστημα των ετών 2001-2004.Τη μελέτη συμπληρώνει κατάλογος δελτίων 186 θέσεων, παράρτημα αρχαίων πηγών, 65 χάρτες επιμέρους περιοχών της Αθήνας και 5 γενικοί τοπογραφικοί χάρτες της πόλης.