Μύθος και ιστορία: η περίπτωση της αρχαίας Μακεδονίας

Abstract

This thesis examines the myths of ancient Macedonia and it is articulated in four parts: 1. Myths of the deities, 2. the legendary genealogies of the Macedonians and the foundation myths of local nations, 3. the saga of the Macedonian kings, 4. Orpheus. We focus especially on those mythological discourses which relate to the fundamental elements of the Macedonian Kingdom: the Macedonians and their kings. The myths are studied following a historical and semionarrative approach. The main argument of the thesis could be synopsized in that according to their myths the Macedonians tended to see themselves as outlanders and invaders in an area named after them and originally inhabited either by autochthonous peoples or local nations kindred with the Trojans and the Phrygians. It is also worth mentioning that among the peoples of the Northern Aegean, a region characterized by the rest of Greeks as colonial, only the Macedonians had the privilege of common genealogical origins with the Greek colonizers of the area. Not only did the Macedonians promote these genealogical affinities in their myths, but the Southern Greeks also recognized this kinship (syngeneia) already in the Early Archaic period, as the Hesiodic Catalogue of Women indicates. Let us also note that this archaic genealogical epos features a standard and regular assumption regarding Macedonian genealogies, the special kinship with the neighboring Greek nation of Magnetes in Thessaly. On the other hand among the Macedonians themselves an elite family developed, who claimed its origins from the Peloponnesian Argos and the lineage of Heracles. The historians of the Classical period used to call them Temenidae (Temenids) after the legendary first Dorian king of Argos. The foundation legend of the Temenids in Macedonia features three distinct founders, each starring in a different version of the saga. Most would agree that the oldest and in a way most authentic tradition is that of Perdiccas, the young shepherd who became the first king of Macedonia. However, in the course of the 5th and 4th centuries B.C. two other legendary figures, Archelaos and Karanos, replaced Perdiccas as the founder of the Macedonian State. The first was invented by Euripides. This mythical Archelaos aimed to facilitate the political and economic reforms of his namesake, the historical king Archelaos who ruled in the last decade of the 5th cent. Karanos on the other hand was probably introduced by Philip II in order to support his claiming the Macedonian throne in expense of his nephew, son of the late king Perdiccas III, and the usurpers who descended from king Archelaos.

Το θέμα της διδακτορικής διατριβής είναι οι μύθοι της αρχαίας Μακεδονίας. Η εργασία αναπτύσσεται σε τέσσερα μέρη: 1. Μύθοι θεοτήτων, 2. Μυθικές γενεαλογίες των Μακεδόνων συνολικά και των τοπικών μακεδονικών εθνών ειδικότερα, 3. Παραδόσεις των Μακεδόνων βασιλέων και 4. Ορφέας. Ιδιαίτερα εστιάζουμε στις διηγήσεις εκείνες που διαρθρώνουν στην δομή τους τα δύο βασικά στοιχεία του μακεδονικού βασιλείου: τους Μακεδόνες και τους βασιλείς τους. Καθώς τα εικονογραφικά και άλλα αρχαιολογικά δεδομένα για τους μακεδονικούς μύθους είναι ελάχιστα, η έρευνα επικεντρώνεται αναγκαστικά στα σωζόμενα κείμενα της αρχαίας γραμματείας που προσεγγίζονται, όπου κρίνεται πρόσφορο, με την ιστορική και σημειοαφηγηματική μέθοδο. Στην μελέτη υποστηρίζεται ότι σύμφωνα με τους μύθους τους οι Μακεδόνες προέκριναν για τον εαυτό τους την εικόνα του επήλυδος και του κατακτητή σε μια περιοχή που, αν και ονομάστηκε από τους ίδιους, κατοικούνταν κυρίως από αυτόχθονες λαούς και έθνη που στον μύθο συγγένευαν με τους Τρώες και τους Φρύγες. Ας σημειωθεί επίσης ότι μεταξύ των κατοίκων του Β. Αιγαίου, μιας περιοχής που για τους υπόλοιπους Έλληνες ήταν αποικιακή, οι Μακεδόνες είναι οι μόνοι που έχουν το προνόμιο κοινής γενεαλογικής καταγωγής με τους Έλληνες αποίκους του χώρου. Κι όχι μόνο οι ίδιοι οι Μακεδόνες φρόντιζαν να προβάλλουν αυτήν την κοινή καταγωγή αλλά και οι Έλληνες του Νότου επίσης αναγνώριζαν την συγγένεια ήδη από την πρώιμη Αρχαϊκή εποχή, όπως δείχνει ο ησιόδειος Γυναικών Κατάλογος. Έχει μάλιστα ενδιαφέρον ότι στο αρχαϊκό αυτό γενεαλογικό έπος παρουσιάζεται ένα σταθερά επαναλαμβανόμενο στοιχείο στις μακεδονικές γενεαλογίες, η ιδιαίτερη συγγένεια με το γειτονικό ελληνικό έθνος των Μαγνήτων στην Θεσσαλία. Από την άλλη, μεταξύ των Μακεδόνων αναπτύχθηκε μια οικογένεια που αναζητούσε τις καταβολές της στο πελοποννησιακό Άργος και την γενιά του Ηρακλή. Οι συγγραφείς των κλασικών χρόνων τους ονομάζουν Τημενίδες από τον θρυλικό πρώτο βασιλιά του Δωρικού Άργους, Τήμενο. Η ιδρυτική παράδοση των Τημενιδών της Μακεδονίας παρουσιάζει τρεις μορφές ιδρυτών, ο καθένας από τους οποίους πρωταγωνιστεί σε διαφορετική εκδοχή του μύθου. Οι περισσότεροι θα συμφωνούσαν ότι πιο παλιά και αυθεντική είναι η παράδοση για τον Περδίκκα, τον νεαρό βοσκό που έγινε ο πρώτος βασιλιάς της Μακεδονίας. Εντούτοις, προς το τέλος του 5ου και κατά τον επόμενο αιώνα δύο νέα πρόσωπα αντικατέστησαν τον Περδίκκα στον ρόλο του ιδρυτή του μακεδονικού βασιλείου. Το πρώτο, ο Αρχέλαος, θεωρείται μια επινόηση του δραματικού ποιητή Ευριπίδη και θα συνέβαλλε στην προώθηση των πολιτικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων του ομώνυμου βασιλιά της Μακεδονίας κατά την τελευταία δεκαετία του 5ου αι. Ο άλλος φερόμενος ως ιδρυτής, ο Κάρανος, μάλλον εισήχθη στον δυναστικό μύθο με πρωτοβουλία του Φιλίππου Β΄, προκειμένου να ενισχύσει τις διεκδικήσεις του τελευταίου στον μακεδονικό θρόνο, εις βάρος του ανιψιού του και γιου του σκοτωμένου βασιλιά Περδίκκα Γ΄, αλλά και των σφετεριστών που κατάγονταν απευθείας από την γενιά του βασιλιά Αρχέλαου.