Η αναβίωση του πυθαγορισμού στην φιλοσοφία του Απολλώνιου Τυανέα

Abstract

My fascination for mysticism brought me to Apollonius of Tyana, about whom I decided to write my thesis although I knew from the beginning that it would be very difficult to “translate” this teaching of mystic and poetic nature into academic writing. This difficulty defined the structure of the text, as the main chapter is at the end and the three preceding chapters prepare the readers and makes it easier for them to understand it. The Epilogue, Appendix and Bibliography follow.In the Introduction I pose my questions, present the content of the first three chapters and refer to the basic concepts of the fourth chapter, where the Book of Wisdom and Prudence Resulting from the Practices of Apollonius of Tyana is extensively analysed.In the first chapter I examine the characteristics of Pythagoreanism. In the four sub-chapters that follow I talk about the function of numbers in Pythagorean philosophy, the relation of Pythagoras with the mysteries of his time and the relation between Pythagoreanism and the worship of Dionysus. At the end, I refer to the first wise, among whom Pythagoras is included.The second chapter consists of five sub-chapters. In the first, I refer to the historical time and place of Apollonius’ life. I also present the most important representatives and characteristics of Neopythagoreanism, as Apollonius is included among the Neopythagoreans and in the Book of Wisdom we can clearly distinguish Neopythagorean elements. Then three sub-chapters follow: “The Stoics’’, ‘’The Hermetic Texts’’, ‘’The Gnostics’’. The most central points of each philosophy are examined, not only because they share many characteristics with Neopythagoreanism but also because their influences have clearly been recorded in the Book of Wisdom. In the fifth sub-chapter I refer to Neoplatonism, since there, we can distinguish Neopythagorean elements, mainly as concerns theurgical practices. In the Book of Wisdom such kinds of practices are described.In the third chapter I talk about the problem concerning the origin of the Book of Wisdom and I refer to the opinions that have been expressed about this issue. After taking these viewpoints into consideration and examining ancient sources about Apollonius of Tyana, I present my own hypotheses.The fourth chapter, where I attempt to interpret the two versions of the Book of Wisdom that I found in Paris and translated myself into modern Greek, is my main contribution to the bibliography. During my research I encountered numerous difficulties, as no references of philosophical nature have been made about this book. The translation of the ancient text and the comments into modern Greek was a risky attempt, since the translation and the comments of the first version were written in Latin and there is no complete translation of the second version except for some extracts in French.The content of the Book of Wisdom justified my choice to examine each word persistently. Its lyrical speech could be used as a model for philosophical writing, since, as is obvious in the text, the pronunciation of certain words can act as a catalyst even in the forming of reality. The speech is so powerful that it literally creates. The master energizes and develops the powers of the disciple in the highest degree, leading him even to his becoming one with the divine. This is a practical philosophy which illuminates the path that expands the limits of human nature and leads man to embracing nature and God. Thus, it leads to happiness, our most ancient dream.In the Epilogue I present my conclusions about the philosophy of Apollonius of Tyana and its relation with the Book of Wisdom. Finally, I point out the reasons why I believe that this philosophy is of everlasting value and can constitute an example in practical philosophy with its content belonging to the field of Ethics.

Η έλξη μου για τη μυστική φιλοσοφία με οδήγησε στον Απολλώνιο Τυανέα για τον οποίο αποφάσισα να εκπονήσω διατριβή επί διδακτορία παρότι γνώριζα εκ των προτέρων τη μεγάλη δυσκολία μεταφοράς στο κλίμα της ακαδημαϊκής γραφής τη μυστικού και ποιητικού χαρακτήρα διδασκαλία του. Η δυσκολία αυτή καθόρισε τη δομή του κειμένου μου διότι, κατά ανορθόδοξο τρόπο, το κύριο κεφάλαιο βρίσκεται στο τέλος και τα τρία κεφάλαια που προηγούνται αποτελούν μεθοδευμένη προετοιμασία για την ανάγνωση και κατανόησή του. Ακολουθούν ο επίλογος, το παράρτημα και η βιβλιογραφία. Στην εισαγωγή, διατυπώνω τα ερωτήματά μου, παρουσιάζω το περιεχόμενο των τριών πρώτων κεφαλαίων και αναφέρομαι στις έννοιες που κυριαρχούν στο τέταρτο κεφάλαιο, όπου αναλύεται διεξοδικά η Βίβλος σοφίας και συνέσεως αποτελεσμάτων Απολλωνίου του Τυανέως. Στο πρώτο κεφάλαιο, εξετάζω τα χαρακτηριστικά του πυθαγορισμού. Ακολουθούν τέσσερα υποκεφάλαια, όπου παρουσιάζω τη λειτουργία του αριθμού στην πυθαγόρεια φιλοσοφία, τη σχέση του Πυθαγόρα με τα μυστήρια, τη σχέση του πυθαγορισμού με τη διονυσιακή θρησκεία. Τέλος, αναφέρομαι στους πρώτους σοφούς, στους οποίους συμπεριλαμβάνεται ο Πυθαγόρας.Το δεύτερο κεφάλαιο αποτελείται από πέντε υποκεφάλαια. Στο πρώτο, αναφέρομαι στον ιστορικό χρόνο δράσης του Τυανέα. Επίσης, παρουσιάζω τους βασικούς εκπροσώπους και τα χαρακτηριστικά του νεοπυθαγορισμού, επειδή ο Τυανέας κατατάσσεται στους νεοπυθαγόρειους και στη Βίβλο σοφίας διακρίνουμε σαφή νεοπυθαγορικά στοιχεία. Ακολουθούν τρία υποκεφάλαια: ‘’Οι στωικοί’’, ‘’Τα ερμαϊκά κείμενα’’, ‘’Οι γνωστικοί’’. Σ’ αυτά εξετάζονται τα κεντρικά σημεία της κάθε φιλοσοφίας, επειδή εκεί διακρίνουμε πολλά κοινά στοιχεία με το νεοπυθαγορισμό και παρατηρούμε ότι και οι δικές τους επιδράσεις έχουν καταγραφεί εμφανώς στη Βίβλο σοφίας. Στο πέμπτο υποκεφάλαιο αναφέρομαι στο νεοπλατωνισμό, καθώς σ’ αυτόν παρατηρείται η διατήρηση στοιχείων του νεοπυθαγορισμού κυρίως σε ό,τι αφορά στην άσκηση πρακτικών θεουργίας. Στη Βίβλο σοφίας περιγράφονται τέτοιου είδους πρακτικές. Στο τρίτο κεφάλαιο, ασχολούμαι με τα φιλολογικά και ιστορικά ζητήματα που προέκυψαν από την έρευνά μου, επειδή έπρεπε να αναφερθώ στις απόψεις που έχουν διατυπωθεί σχετικά με τη γνησιότητα της Βίβλου σοφίας. Λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις απόψεις σε συνδυασμό με αρχαίες πηγές για τον Τυανέα διατυπώνω τις δικές μου υποθέσεις για το πρόβλημα αυτό. Το τέταρτο κεφάλαιο, όπου επιχειρώ να ερμηνεύσω τις δύο εκδοχές της Βίβλου σοφίας που βρήκα στο Παρίσι και μετέφρασα η ίδια στη νεοελληνική, αποτελεί κυρίως την προσφορά μου στη βιβλιογραφία. Η έρευνά μου βρέθηκε ενώπιον ποικίλων δυσχερειών, καθώς δεν έχουν πραγματοποιηθεί φιλοσοφικού περιεχομένου επισημάνσεις για τη Βίβλο σοφίας. Η μετάφραση του αρχαίου κειμένου και των σχολίων του στη νεοελληνική ήταν ένα παρακινδυνευμένο εγχείρημα, καθώς η μετάφραση και ο σχολιασμός της πρώτης εκδοχής έχουν γραφτεί στη λατινική και δεν υπάρχει ολοκληρωμένη μετάφραση της δεύτερης εκδοχής εκτός από ορισμένα αποσπάσματα στη γαλλική. Το περιεχόμενο της Βίβλου σοφίας δικαίωσε την επιλογή μου να σταθώ με επιμονή στην κάθε της λέξη. Ο ποιητικός της λόγος επιβάλλεται ως υπόδειγμα φιλοσοφικής γραφής, καθώς, όπως φαίνεται στο κείμενο, η εκφορά συγκεκριμένων λέξεων μπορεί να είναι καταλυτική ακόμα και στη διαμόρφωση της πραγματικότητας. Η δύναμη αυτών των λέξεων γίνεται ο τόπος και ο τρόπος για την έμπρακτη λειτουργία του λόγου. Στο κείμενο αυτό, το έργο του δασκάλου ενεργοποιεί και αναπτύσσει στο έπακρο τις δυνάμεις του μαθητή οδηγώντας τον έως και στην ταύτισή του με το θεϊκό. Πρόκειται για το περιεχόμενο μιας πρακτικής φιλοσοφίας η οποία, φωτίζοντας το δρόμο που διευρύνει τα όρια της ανθρώπινης φύσης, οδηγεί στο αγκάλιασμα του ανθρώπου με τη φύση και το θεό. Οδηγεί συνεπώς στην ευτυχία, το αρχαιότερο όνειρό μας.Στον επίλογο, παρουσιάζω τα συμπεράσματά μου για τη φιλοσοφία του Τυανέα και τη σχέση της με τη Βίβλο σοφίας. Τέλος, επισημαίνω τους λόγους για τους οποίους θεωρώ ότι η φιλοσοφία αυτή έχει διαχρονική αξία και αποτελεί υπόδειγμα πρακτικής φιλοσοφίας με περιεχόμενο που εντάσσεται στο πεδίο της Hθικής.