Η κοινωνική θέση των αγροτών (παροίκων και φραγκομάτων) στην ενετοκρατούμενη Κύπρο: 15ος – 16ος αιώνας

Abstract

The present study aims to investigate the social evolution of the peasantry in Cyprus during Venetian rule, as well as the impact of Venetian rule upon institutional and social change. The methodology of research was based on the periodisation and thematic ordering of the sources, published and unpublished, the comparison and contrast of documents and analysis of data. The first part of the thesis examines in brief rural society during late Byzantine rule (965-1191) and the Frankish kingdom of Cyprus (1191-1473). The study also examines the changes brought about by the Venetian occupation, in particular with regard to fiscal and defense policy. The study of rural social strata, serfs and free tenants, their respective tax obligations toward the state and the landed aristocracy, their rights and obligations demonstrates the existence of sharp social differentiation in Cyprus rural society. The thesis examines the institutional framework of the liberation of the parici, the role of parish clergy as a particular social stratum, originating from the francomati and the institutional changes effected by Venetian rule toward the improvement of the position of the peasantry. The disintegration of the feudal system by the middle of the sixteenth century influenced the collective attitude of the free rural population, both the francomati and the parish clergy.

Στην παρούσα μελέτη επιδιώκεται η διερεύνηση του ιστορικού γίγνεσθαι των αγροτών, στην ενετοκρατούμενη Κύπρο, σε σχέση με τις συνθήκες που διαμόρφωσαν την εξελικτική τους πορεία, καθώς και η αποτίμηση της ενετικής διοίκησης της Κύπρου, σε σχέση με τις θεσμικές και κοινωνικές μεταβολές. Η μεθοδολογία της έρευνας στηρίχτηκε στην αποδελτίωση, χρονολόγηση και θεματική κατάταξη των πηγών σε χωριστά κεφάλαια και στη σημασία της ιστορικής μαρτυρίας των ανέκδοτων εγγράφων που αποτέλεσαν πορίσματα της έρευνας. Στην εισαγωγή περιλαμβάνονται στοιχεία της Ύστερης Βυζαντινής περιόδου (965-1191) και του φράγκικου βασιλείου της Κύπρου (1191-1473) που αφορούν την κοινωνική κατάσταση των αγροτών μέσα από τους χαρακτηριστικούς φόρους, άμεσους και έμμεσους, απέναντι στο κράτος και στους γαιοκτήμονες. Εξετάζεται επίσης, σε σχέση με την φραγκοκρατία, το ενετικό σύστημα διοίκησης, η δημοσιονομική και αμυντική πολιτική της ενετικής κυριαρχίας στην Κύπρο και οι θεσμικές μεταβολές. Στο κυρίως μέρος εξετάζονται, από αρχειακές πηγές, οι αγροτικές κοινωνικές ομάδες (παροίκων και φραγκομάτων), τα διαφορετικά δικαιώματα και υποχρεώσεις τους και η φορολογική διάκριση μεταξύ τους. Εξετάζονται θεσμικά οι απελευθερώσεις των παροίκων, ο κοινωνικός ρόλος και η θέση που κατείχαν οι ομωτοί-ιερείς, προερχόμενοι από τους απελεύθερους αγρότες και οι στρατευμένοι χωρικοί. Τα αποτελέσματα της έρευνας αφορούν την κοινωνική στρωματοποίηση της αγροτικής κοινωνικής τάξης και τις παραμέτρους κοινωνικής κινητικότητας.