Ιδεολογικές και αισθητικές διαστάσεις της γερμανόφωνης όπερας του μεσοπολέμου

Abstract

Between the two world wars, the whole of Europe changes. For the field of opera, the inter-war years are a very productive and multifaceted time. Only in the German speaking places, some 300 new operas are premiered. But few of them will survive the Second World War. This new opera repertoire is characterised by the aesthetic diversity of this time; at the same time, there is a close connection between these aesthetic directions and the various contemporary ideologies. This relationship, and also the cases where it is lacking, was the starting point for this thesis. The aim of the research was, firstly, a detailed presentation of the partially unknown German-speaking opera creation of the inter-war period, secondly, an outline of the theoretical and aesthetic views of that time and thirdly, the study of the relationship of the ideological attitudes and views of composers with their aesthetic and compositional choices. The first part of the dissertation deals with the German operas, which are first performed in this period. At the outset, the aesthetic tendencies of the time are presented through contemporary texts. Subsequently, the relevant opera repertoire is presented in detail. The conclusions of the study of the entire opera creation of this time are presented in the last three chapters: It's about observations on the influence of historical events and institutional changes on the new operas, about the connection of elements of social and political criticism in the works with their aesthetic direction and about the political affiliations or activities of the composers with their aesthetic and compositional decisions and with the aftereffects of their works. In the second part, certain ideological concepts are highlighted by reference to specific examples: the concept pairs "war vs. peace" and "liberty vs. power" are found in various forms in Friedenstag by Richard Strauss and in the three one-act plays Der Diktator, Das geheime Konigreich, and Schwergewicht oder die Ehre der Nation by Ernst Krenek, and that provides the opportunity to study them in correlation to the political attitudes of the said composers. For better documentation of the thesis, and because of the difficulty for the Greek reader to access the German texts of that time, an appendix is added: a complete chronological catalog of the new opera repertoire of the interwar years, a list of the performances of such works to date, a detailed documentation of their main productions, as well as the Greek translation of the librettos and of some theoretical texts of the time

Την περίοδο του Μεσοπολέμου ολόκληρη η Ευρώπη μεταβάλλεται. Για τον τομέα της όπερας τα χρόνια του Μεσοπολέμου αποτελούν μία άκρως παραγωγική και πολυδιάστατη περίοδο. Μόνο στον γερμανόφωνο χώρο παρουσιάζονται περίπου 300 νέες όπερες. Λίγες όμως θα επιβιώσουν και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό το νέο οπερατικό ρεπερτόριο χαρακτηρίζεται από την ποικιλότητα της εποχής του. Ταυτόχρονα παρατηρείται μία στενή σχέση των αισθητικών αυτών κατευθύνσεων με τις διάφορες ιδεολογίες της εποχής. Αυτή η σχέση καθώς και οι περιπτώσεις που απουσιάζει αποτέλεσε την αφορμή για την παρούσα διδακτορική διατριβή. Σκοπός της έρευνας ήταν πρώτον μία διεξοδική παρουσίαση της εν μέρει άγνωστης γερμανόφωνης οπερατικής δημιουργίας του Μεσοπολέμου, δεύτερον μία παρουσίαση των θεωρητικών και αισθητικών απόψεων της εποχής και τρίτον η μελέτη της σχέσης των ιδεολογικών στάσεων και απόψεων των συνθετών με τις αισθητικές και συνθετικές τους επιλογές. Το πρώτο μέρος της διδακτορικής διατριβής ασχολείται με τις γερμανόφωνες όπερες που παίζονται για πρώτη φορά την εποχή αυτή. Αρχικά παρουσιάζονται οι αισθητικές κατευθύνσεις μέσα από κείμενα της εποχής. Στη συνέχεια παρουσιάζεται διεξοδικά το εν λόγω οπερατικό ρεπερτόριο. Τα συμπεράσματα του πρώτου μέρους περιλαμβάνουν παρατηρήσεις σχετικά με την επίδραση των ιστορικών γεγονότων και των θεσμικών μεταβολών στο νέο οπερατικό ρεπερτόριο, σχετικά με την σύνδεση των στοιχείων κοινωνικής και πολιτικής κριτικής των έργων με τις αισθητικές τους κατευθύνσεις και σχετικά με την πολιτική στάση ή δράση των συνθετών σε σύγκριση με τις αισθητικές και συνθετικές τους επιλογές και την επίδραση των έργων τους. Στο δεύτερο μέρος αναδεικνύονται ορισμένες ιδεολογικές έννοιες μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα: Τα εννοιολογικά ζεύγη «πόλεμος-ειρήνη» και «εξουσία-ελευθερία» απαντώνται στις όπερες Friedenstag του Richard Strauss και Der Diktator, Das geheime Konigreich και Schwergewicht oder die Ehre der Nation του Ernst Krenek σε διάφορες μορφές, γεγονός που προσφέρεται για συγκριτική μελέτη και σε σχέση με τις πολιτικές θέσεις των συνθετών τους. Για την καλύτερη τεκμηρίωση της διδακτορικής διατριβής και λόγω της δύσκολης πρόσβασης του Έλληνα αναγνώστη στα κείμενα της εποχής προστέθηκε ένα παράρτημα: Περιλαμβάνεται ένας συστηματικός χρονολογικός κατάλογος του νέου οπερατικού ρεπερτορίου του Μεσοπολέμου, μία λίστα των εκτελέσεων των έργων που χρησιμοποιήθηκαν ως παραδείγματα για την ανάλυση, μία διεξοδική τεκμηρίωση των σημαντικών σκηνοθεσιών τους καθώς και η ελληνική μετάφραση των κειμένων τους και μερικών θεωρητικών κειμένων της εποχής