Ζωικά προϊόντα στην διατροφή και σε ιατρική χρήση στο Βυζάντιο: συμβολή στην μελέτη των αντιλήψεων για τα ζώα και της χρήσεως των προϊόντων τους κατά την βυζαντινή περίοδο

Abstract

The present study aims, as far as possible, at the most precise approach of perceptions and the description of every day habits of the people in Byzantium that are related to the animal products and their use in nutrition and medicine, from the 4th to the 15th century. The texts of the byzantine medical writings, whose main subjects are instructions about diets and manufacturing of medicines, were the fundamental category of sources for the use of products of animal origin in nutrition and medicine. The information is evaluated according to the frequency with which it is repeated and to the finding of corresponding relevant information in sources of various contents. The writers of the medical nutritional texts mostly write about two subjects: one is about the nutritional value of foods and the other is about the therapeutical properties of food and those of some parts of the animal body. The two subjects depend on each other since each kind of ingested food has direct or indirect effect on the humours (=χυμοί) of the human organism. In Byzantium, like almost in all societies, mainly our predecessing, in order to prevent diseases and ensure longevity, supernatural powers were summoned up through religion and magic in a parallel manner with nutrition and medicine. The practices often used could not be distinguished and in many cases it is revealed that white magic, medicine and miracles invade to each other’s field. Τhe use of animal products in the treatment of diseases was based on two parameters that have a common starting point, the observation of nature: a) the development of practical experience b) the appearance of symbolisms of beings. Conclusions derived from this research can be distinguished in two broader groups that in fact outline two characteristic attributes of byzantine civilization: a) the ancient greek and cultural interactions that passed in the byzantine world and in some cases they were consolidated and developed accordingly b) the influence of Christianity. Christianity was prevailed in a time period that neoplatonism was still flourishing and the fundamental principle was the συμπάθεια τ?ν ?ντων. This coincidence played a determinant role in the formation of perceptions related to nature and animals. The circular exploitation of all the parts of each animal’s body, either for food or for the preparation of pharmaceutical prescriptions, beautification, household stuff, fishery and agriculture signifies the proximity of the relationship of man and nature, in which practices of the every day life are included, those that today we call ecological. This consideration expresses the respect of man to the entire nature and the other beings living together with him. It is mainly the result of a cognitive necessity for a harmonical coexistence of all the beings of the creation, intending to the protection of the psychosomatic human health and the prevention from the effect of evil

? παρο?σα μελέτη στοχεύει στ?ν κατ? τ? δυνατ?ν ?κριβέστερη προσέγγιση τ?ν ?ντιλήψεων κα? περιγραφ? τ?ν καθημεριν?ν συνηθει?ν τ?ν ?νθρώπων στ? Βυζάντιο, πο? σχετίζονται μ? τ? ζωϊκ? προϊόντα κα? τ?ν χρήση τους στ?ν διατροφ? κα? ?ατρική, ?π? τ?ν 4ο ?ως τ?ν 15ο α?ώνα. Τ? κείμενα πο? ?πετέλεσαν τ?ν βασικότερη κατηγορία πηγ?ν ε?ναι τ? βυζαντιν? ?ατρικ? συγγράμματα, πο? ?χουν ?ς θεματικ? πυρήνα ?δηγίες περ? διατροφ?ς κα? παρασκευ?ς φαρμάκων. Ο? πληροφορίες ?ξιολογο?νται μ? βάση τ?ν συχνότητα, μ? τ?ν ?ποία ?παναλαμβάνονται, τ?ν ?νεύρεση παράλληλων σχετικ?ν πληροφορι?ν σ? ποικίλου περιεχομένου πηγές. Ο? συγγραφε?ς τ?ν ?ατρικ?ν διατροφικ?ν κειμένων κινο?νται ?ς ?π? τ? πλε?στον πάνω σ? δύο ?ξονες: ? ?νας στρέφεται γύρω ?π? τ?ν θρεπτικ? ?ξία τ?ν τροφ?ν ?ν? ? δεύτερος ?φορ? τ?ς θεραπευτικ?ς ?διότητες τ?ν τροφ?ν ? ?ρισμένων μερ?ν τ?ν ζώων. Ο? ?ξονες α?το? ε?ναι ?λληλοεξαρτώμενοι, καθ?ς ? λήψη κάθε ε?δους τροφ?ς ?χει ?μεση ? ?μμεση ?πίδραση στ?ν ?ναλογία τ?ν χυμ?ν στ?ν ?νθρώπινο ?ργανισμό. Στ? Βυζάντιο, ?πως σ? ?λες σχεδ?ν τ?ς κοινωνίες, κυρίως τ?ς προγενέστερές μας, γι? τ?ν ?ποτροπ? τ?ν ?σθενει?ν κα? τ?ν διασφάλιση τ?ς μακροζω?ας, παράλληλα μ? τ?ν διατροφ? κα? τ?ν ?ατρική, ?πιστρατεύονταν κα? ο? ?περφυσικ?ς δυνάμεις, μέσ? τ?ς θρησκευτικ?ς πίστης κα? τ?ς μαγείας. Συχν? δ? ο? πρακτικ?ς πο? ?χρησιμοποιο?ντο, ?ταν μ? διακριτές κα? σ? πολλ?ς περιπτώσεις διαφαίνεται ? ?λληλοεισχώρηση λευκ?ς μαγείας, ?ατρικ?ς κα? θαυματουργίας. ? χρήση ζωϊκ?ν προϊόντων σ? θεραπε?ες, ?φαρμόστηκε μ? βάση δύο παραμέτρους, πο? ?χουν κοιν? ?φετηρία, τ?ν παρατήρηση τ?ς φύσεως: α) τ?ν ?ξιοποίηση τ?ς πρακτικ?ς ?μπειρίας, β) το?ς ?ναδυόμενους συμβολισμο?ς τ?ν ?ντων. Τ? στοιχε?α πο? προέκυψαν ?π? τ?ν ?ρευνα σκιαγραφο?ν δύο χαρακτηριστικ? γνωρίσματα το? βυζαντινο? πολιτισμο?: α) τ?ς ?ρχαιοελληνικ?ς κα? διαπολιτισμικ?ς ?πιδράσεις, πο? πέρασαν στ?ν βυζαντιν? κόσμο κα? σ? ?ρισμένες περιπτώσεις παγιώθηκαν κα? ?ξιοποιήθηκαν ?νάλογα β) τ?ν ?πιρρο? το? Χριστιανισμο?. ? Χριστιανισμ?ς ?πεκράτησε σ? μία περίοδο, κατ? τ?ν ?ποία ?νθο?σε ?κόμη ? νεοπλατωνισμός, βασικ? ?ρχ? το? ?ποίου ?ποτελο?σε ? συμπάθεια τ?ν ?ντων. ? συγκυρία α?τ? ?παιξε καθοριστικ? ρόλο στ?ν διαμόρφωση τ?ν ?ντιλήψεων σχετικ? μ? τ?ν φύση κα? τ? ζ?α. ? κυκλικ? ?ξιοποίηση ?λων τ?ν μερ?ν κάθε ζώου ε?τε γι? τ?ν διατροφή, ε?τε γι? τ?ν παρασκευ? φαρμακευτικ?ν σκευασμάτων, τ?ν καλλωπισμό, τ?ν ο?κοσκευή, τ?ν ?λιεία, τ?ν γεωργία σηματοδοτε? τ?ν ?μεσότητα τ?ς σχέσης ?νθρώπου κα? φύσεως, μέσα στ?ν ?ποία ?ντάσσονται πρακτικ?ς το? καθημερινο? βίου, τ?ς ?πο?ες σήμερα θ? ?ποκαλούσαμε ο?κολογικές. ? ?ντιμετώπιση α?τ? ?κφράζει τ?ν σεβασμ? το? ?νθρώπου ?ναντι το? συνόλου τ?ς φύσεως κα? τ?ν συνόντων ζώων κα? τ?ν ?ναγκαιότητα γι? ?ρμονικ? συνύπαρξη ?λων τ?ν ?ντων τ?ς κτίσεως, προκειμένου ν? περιφρουρε?ται ? ψυχοσωματικ? ?γεία το? ?νθρώπου κα? ν? ?ποτρέπεται τ? κακό