H σχέση μεταξύ μαγείας και μυστηριακών λατρειών κατά τη διάρκεια της ελληνορωμαϊκής εποχής

Abstract

In Greco-Roman times the old religions took new form, which was the product of syncretism. Among these cults was the Egyptian religion, which seemed meaningless and obscure to the Romans. The characteristics of Egyptian ritual practice were the identification of the Egyptian priest with a deity, the invocation of deities by their secret names, the use of magical formulae. This kind of religiosity involved practices and beliefs that conservative Romans viewed with suspicion as characteristic of subversive activity. Rome, a city well known for its conservative values, had a suspicious attitude towards the strange way that the Egyptian priests addressed to their gods. From the period of Late Republic until the mid-first century the Romans had tried to expel Egyptian religion from Italy. This official Roman condemnation of the Egyptian religiosity produces a significant change: Isis who was considered to be the “great magician” by the Egyptians, transformed into the “great protector” for the Greeks and Romans, losing most of her attributes. However, in Egypt the priests reacted to the Roman prohibition with great caution. Their religious beliefs and practices that until that time were legitimate, became secretive, private and finally illegal. The more suspicious against the Romans the Egyptian priests got, the more illegitimate appeared to them. To describe these deviant religious practices, the Romans used a strange and exotic term that was connected with the ancient religion of the Persians that was the term “mageia”. Although in classical Greece the term “mageia” was used to designate the art of Persian priests, in Greco-Roman time acquired a negative connotation and was associated with tricksters and conjurers. The Romans used this exotic and strange Persian term to describe the equally exotic and strange -for the Roman perspective- religious practices of the Egyptians. The distinction between religious and magical practices and beliefs had begun. The mithraic mystic cult came into being in the 1st century A.D.. Although we do not know exactly how this happened, we can hypothesize that the founder of this cult was a hellenized ‘magus’ or a group of “magi” from Persia and that the use of the term “magic” was very common in this environment. I believe that the reason why Mithraism maintained strict secrecy about its beliefs and practices: The use of the term “mageia” and probably the practice of rituals that -from the Roman point of view- were considered magical and illegal, led Mithraists to become secretive and introspective. In my dissertation, I studied the evidence that reveal the close connection of the Isis’ and Mithras’ cult of Late Antiquity with Greco-Roman magic, so that I can prove that the magical phenomenon as we know it in the western world is closely associated with these two Greco-Roman cults. The study of Magical Papyri was useful not only for proving that the magical phenomenon as we know it in the western world is closely associated with Isis’ and Mithras’ cults, but for understanding the origins of magic as well.

Κατά την ελληνορωμαϊκή εποχή οι θρησκείες, εξαιτίας του συγκρητισμού, παίρνουν νέα μορφή. Η αιγυπτιακή θρησκεία, η οποία στα ματιά των Ρωμαίων εμφανίζεται σκοτεινή , εξωτική και ακατανόητη αλλάζει και αυτή. Η Ρώμη, γνωστή για την εμμονή της στις θρησκευτικές παραδόσεις, δεν κατανοεί τον ‘περίεργο’ τρόπο που χρησιμοποιούν οι Αιγύπτιοι ιερείς για να επικαλεστούν τους θεούς τους. Η αντίδραση αυτή έχει ως αποτέλεσμα την εχθρική στάση των Ρωμαίων απέναντι στην αιγυπτιακή θρησκεία. Μέχρι τα μέσα του πρώτου αιώνα μ.Χ., οι Ρωμαίοι προσπαθούν πολλές φορές να σταματήσουν την θρησκευτική δραστηριότητα των Αιγυπτίων, τουλάχιστον στην ιταλική χερσόνησο. Αυτή η επίσημη καταδίκη της αιγυπτιακής θρησκείας προκαλεί πολλές εσωτερικές αλλαγές στην φυσιογνωμία της. Η θεά Ίσιδα, η «μεγάλη θεά της μαγείας» της αρχαίας αιγυπτιακής θρησκευτικής παράδοσης μετατρέπεται στην «μεγάλη θεραπεύτρια» της ελληνορωμαϊκής εποχής, χάνοντας τα αιγυπτιακά χαρακτηριστικά της. Όμως, στην Αίγυπτο οι ιερείς αντιμετώπισαν τις ρωμαϊκές απαγορεύσεις με μεγάλη προσοχή. Δεν προσαρμόστηκαν στα νέα δεδομένα, πάρα μόνο επιφανειακά. Οι παραδοσιακές αντιλήψεις και πρακτικές τους θεωρήθηκαν παράνομες και έτσι αναγκάστηκαν να κρύψουν την θρησκευτική τους δραστηριότητα. Όσο μεγαλύτερη εσωστρέφεια εκδήλωναν, τόσο περισσότερο ανατρεπτικές και παράνομες εμφανίζονταν οι δραστηριότητές τους. Για να περιγράψουν τις παράξενες και μη αποδεκτές αυτές πρακτικές, οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν ένα εξίσου παράξενο και εξωτικό όρο που συνδέονταν μέχρι τότε με την αρχαία περσική θρησκεία, τον όρο «μαγεία». Αν και στην κλασσική αρχαιότητα ο όρος συνδέονταν με την δράση των ιερέων της περσικής θρησκείας, κατά την ελληνορωμαϊκή εποχή αποκτά αρνητικό περιεχόμενο και συνδέεται με τους απατεώνες και πιθανούς ανατροπείς της καθεστηκυίας τάξης πραγμάτων. Οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούν τον εξωτικό περσικό όρο για να περιγράψουν τις θρησκευτικές πρακτικές της αιγυπτιακής θρησκείας. Η διάκριση μεταξύ νόμιμης θρησκείας και παράνομης μαγείας έχει ξεκινήσει. Η μιθραϊκή μυστηριακή λατρεία εμφανίζεται κατά τον 1ο μ.Χ. αιώνα. Η άσκηση θρησκευτικών πρακτικών που από την Ρώμη θα μπορούσαν να θεωρηθούν παράνομες, καθώς επίσης και η χρήση του έντονα αμφιλεγόμενου όρου «μαγεία» φαίνεται ότι οδήγησε του πιστούς της νέας αυτής λατρείας στην απόλυτη εσωστρέφεια. Η διατριβή αυτή προσπαθεί να αποκαλύψει την στενή σχέση που φαίνεται να υπάρχει μεταξύ της λατρείας της Ίσιδας και του Μίθρα και της ελληνορωμαϊκής μαγείας και προσπαθεί να αποδείξει ότι το μαγικό φαινόμενο, όπως το γνωρίζουμε στον δυτικό κόσμο, συνδέεται με τις δυο αυτές λατρείες, καθώς επίσης και με τον τρόπο που η επίσημη ρωμαϊκή πολιτεία αντιμετώπισε την «εξωτική» θρησκευτική δραστηριότητα των λαών που κατέκτησε.