Οι επιδράσεις του Θεσμικού Πλαισίου Εταιρικής Διακυβέρνησης και των Βέλτιστων Πρακτικών στην Ανάπτυξη των Συστημάτων Εσωτερικού Ελέγχου των Επιχειρήσεων: η περίπτωση των εισηγμένων στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών Εταιρειών

Abstract

Στην διδακτορική διατριβή που θα αναπτύξουμε στα αμέσως επόμενα κεφάλαια θα εξετάσουμε την επίδραση των σύγχρονων πρακτικών εταιρικής διακυβέρνησης και διαχείρισης επιχειρηματικών κινδύνων, στα συστήματα και στις δραστηριότητες εσωτερικού ελέγχου των εισηγμένων σε Χρηματιστήρια Ελληνικών επιχειρήσεων. Η εργασία μας περιλαμβάνει πέντε βασικά κεφάλαια που πραγματεύονται θεματολογία σχετική με την εταιρική διακυβέρνηση, την διαχείριση επιχειρηματικών κινδύνων, τα συστήματα και τις δραστηριότητες εσωτερικού ελέγχου. Σε αυτά τα κεφάλαια αναπτύξαμε τόσο το θεωρητικό υπόβαθρο της μελέτης, όσο και την αντίστοιχη πρακτική προσέγγιση της σε συνάρτηση με τα αναλυτικά αποτελέσματα της σχετικής έρευνας που διενεργήθηκε. Η εταιρική διακυβέρνηση αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την οργάνωση αποτελεσματικών συστημάτων εσωτερικού ελέγχου στις σύγχρονες επιχειρήσεις. Την τελευταία δεκαετία αρκετοί επιχειρηματικοί κολοσσοί κατέρρευσαν κάτω από το βάρος παρανομιών και απατών, όπως η Enron και η WorldCom. Ο αντίκτυπος της αποτυχίας των συγκεκριμένων εταιρειών στις οικονομίες που δραστηριοποιούνταν ήταν ιδιαίτερα σημαντικός και με αρνητικές επιπτώσεις για όσους σχετίζονταν άμεσα ή έμμεσα με αυτές (stakeholders). Αρνητικά επηρεάστηκαν κυρίως οι μέτοχοι, αλλά και οι προμηθευτές, οι πελάτες, οι πιστωτές, οι εργαζόμενοι και οι κυβερνήσεις των χωρών που δραστηριοποιούνταν οι ανωτέρω αναφερόμενες επιχειρήσεις. Η αποτυχία των συγκεκριμένων οργανισμών αποδόθηκε εν πολλοίς στην ανεπάρκεια των Διοικητικών Συμβουλίων τους και στην έλλειψη ανάπτυξης οργανωμένων και αποτελεσματικών μηχανισμών ελέγχου από τις διοικήσεις τους, συνοψίζοντας, από την ανεπάρκεια ‘Συστημάτων Εταιρικής Διακυβέρνησης’. Λαμβάνοντας υπόψη την διεθνή και εγχώρια εμπειρία προσπαθούμε μέσα από την ανάλυση των διαφόρων επιμέρους κεφαλαίων (π.χ. δικαιώματα και υποχρεώσεις των μετόχων, ρόλο των stakeholders, ρόλο και σύνθεση των Διοικητικών Συμβουλίων, ρόλο των επιτροπών ελέγχου, παραδείγματα αποτυχιών, διεθνή και ελληνική εμπειρία) σε συνδυασμό με την έρευνα του ποια είναι πραγματικά η κατάσταση στην Ελλάδα σε σχέση με την υφιστάμενη νομοθεσία (Νόμο 3016 και 3091 περί εταιρικής διακυβέρνησης και άλλες συμπληρωματικές διατάξεις), όσο και σε σχέση με τις διεθνώς αναγνωρισμένες καλές πρακτικές, ώστε να προβούμε σε αναγνώριση των αδυναμιών ή κενών (gap analysis) και να προβούμε σε σχετικές προτάσεις βελτίωσης και διορθωτικών δράσεων. Ενώ στις προηγμένες οικονομίες (ΗΠΑ, Καναδάς, Μεγάλη Βρετανία, κ.λπ.) η Διαχείριση Επιχειρηματικών Κινδύνων κατέχει εξέχουσα θέση στην διαμόρφωση της στρατηγικής των σύγχρονων επιχειρήσεων, δυστυχώς στην Ελλάδα δεν φαίνεται να είναι γνωστή σαν έννοια, γεγονός που αποδυναμώνει και την δυναμική του εσωτερικού ελέγχου. Η έννοια του επιχειρηματικού κινδύνου μπορεί να σημαίνει διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικές εταιρίες καθώς προκύπτει τόσο από την πιθανότητα ότι κάτι καλό δεν θα συμβεί όσο και από την απειλή ότι κάτι αντίξοο και αρνητικό θα προκύψει. Οι επιτυχημένες επιχειρήσεις δεν αποφεύγουν ή μετακυλύουν απαραίτητα τους κινδύνους που της χαρακτηρίζουν, αλλά αντίθετα χαράσσουν την στρατηγική τους βάσει των κινδύνων που αναλαμβάνουν, προκειμένου να αποφέρουν σημαντικότερα κέρδη στους μετόχους τους. Σε αυτή την εργασία προβαίνουμε σε παράθεση, ανάλυση και κριτική καλών πρακτικών διαχείρισης επιχειρηματικών κινδύνων, ενώ σε συνδυασμό με την έρευνα που διενεργήσαμε αναγνωρίζουμε τις σημαντικότερες αδυναμίες στην διαχείριση επιχειρηματικών κινδύνων των εισηγμένων σε Χρηματιστήρια Ελληνικών επιχειρήσεων και προβαίνουμε σε σχετικές προτάσεις βελτίωσης. Προκειμένου να αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά οι επιχειρηματικοί κίνδυνοι τόσο σε επιχειρησιακό (entity level), όσο και σε επίπεδο λειτουργιών (process level) του οργανισμού οργανώνονται σχετικά Συστήματα Εσωτερικού Ελέγχου σχεδιασμένα να παρέχουν λογική επιβεβαίωση ως προς την επίτευξη των στόχων του οργανισμού ανάλογα με την φύση και το είδος των κινδύνων που αναλαμβάνει αυτός. Ένα οργανωμένο σύστημα εσωτερικού ελέγχου μειώνει τους κινδύνους λαθών και ατασθαλιών, διασφαλίζει τα περιουσιακά στοιχεία της εταιρίας, εξασφαλίζει την ακριβή και έγκαιρη ενημέρωση της διοίκησης της εταιρίας, την μεγαλύτερη δυνατότητα ανάπτυξης και ευελιξίας αυτής, την αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη διαχείριση των διαθέσιμων πόρων και την ορθή διαχείριση των επιχειρηματικών κινδύνων. Με δεδομένη την ασάφεια της σχετικής νομοθεσίας στην Ελλάδα και την κατωτέρω του αποδεκτού κουλτούρα ελέγχου στις εισηγμένες σε Χρηματιστήρια Ελληνικές επιχειρήσεις, διενεργήσαμε εκτεταμένη έρευνα όσον αφορά την πραγματική κατάσταση στα συστήματα εσωτερικού ελέγχου κυρίως όσον αφορά την επάρκεια, τεκμηρίωση, αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα τους και προβαίνουμε σε σχετικές προτάσεις αναβάθμισης τόσο της σχετικής νομοθεσίας, όσο και της οργάνωσης συστημάτων εσωτερικού ελέγχου στις ίδιες τις εταιρείες. Ο Εσωτερικός Έλεγχος αποτελεί μία ανεξάρτητη, αντικειμενική και συμβουλευτική δραστηριότητα η οποία λειτουργεί ώστε να προσθέτει αξία και να βελτιώνει τις λειτουργίες κάθε οργανισμού. Ο Εσωτερικός Έλεγχος προσεγγίζει οργανωμένα και συστηματικά τις δραστηριότητες των οργανισμών και έχει σαν στόχο την βελτίωση της αποτελεσματικότητας της διαχείρισης των κινδύνων και της εταιρικής διακυβέρνησης του οργανισμού. Επί του παρόντος, όπως κατέδειξε η έρευνα μας, σημαντικές αδυναμίες χαρακτηρίζουν τις υπηρεσίες και γενικότερα τις δραστηριότητες εσωτερικού ελέγχου των εισηγμένων σε Χρηματιστήρια Ελληνικών επιχειρήσεων. Σκοπός μας ήταν κυρίως μέσω των προτάσεων μας να δώσουμε χρήσιμες ιδέες στις επιχειρήσεις για την αναβάθμιση των υπηρεσιών εσωτερικού ελέγχου ώστε οι τελευταίες να μπορούν να παρέχουν ολοκληρωμένες υπηρεσίες προς τις διοικήσεις των οργανισμών για λογαριασμό των οποίων λειτουργούν και κατ’ επέκταση και προς το συμφέρον του επενδυτικού κοινού και των λοιπών εχόντων νόμιμα συμφέροντα σε αυτές. Η ερευνητική μας προσπάθεια κατέδειξε ότι απαιτείται η υιοθέτηση σημαντικών και ουσιαστικών τομών από τις επιχειρήσεις που διαπραγματεύονται στην ελληνική και σε άλλες κεφαλαιαγορές, με βασικό στόχο την υιοθέτηση βέλτιστων διεθνών πρακτικών (πέραν των κανονιστικών υποχρεώσεων) στους τομείς της εταιρικής διακυβέρνησης, διαχείρισης επιχειρηματικών κινδύνων, καθώς επίσης στα συστήματα και στις δραστηριότητες εσωτερικού ελέγχου. Ολοκληρώνοντας θα θέλαμε η συγκεκριμένη ερευνητική προσπάθεια να δώσει πρακτικές ιδέες στις εισηγμένες σε Χρηματιστήρια Ελληνικές επιχειρήσεις στο να βελτιώσουν τις υφιστάμενες πρακτικές τους με την θέληση τους, χωρίς να απαιτείται περαιτέρω υιοθέτηση υποχρεωτικών κανόνων.