Γραμματισμοί σε αλληλεπίδραση: η περίπτωση των παιδιών προσφύγων στην Ελλάδα

Abstract

Since 2015, large superdiverse groups of refugees with different linguistic, cultural, and educational backgrounds have arrived in Europe. Many refugee-background students have entered Greek schools, attending both reception and standard classes, creating significant challenges for educational practice. Understanding how students with diverse language and literacy experiences navigate the literacy expectaÄons in their school contexts is crucial. This research adopts a hybrid approach, combining Critical Participatory Action Research (Kemmis, McTaggart & Nixon, 2014) and Ethnography of Literacy (Heath, 1983) to explore the literacy practices of eleven refugee-background students in a Reception Class. The study takes place in the classroom where I work as an educator, focusing on literacy practices marginalized by the official curriculum. The research also extends outside the classroom, examining students' literacy practices in their homes and in the refugee accommodation center. This comprehensive approach allows for a deeper understanding of students' literacy practices in relation to their social and cultural identities. Data generation occurred through ethnographic methods, including participant observation, semi-structured interviews with students and their parents, artifact collection, and the collaborative design of the language curriculum with students. This participatory approach allowed the creaÄon of materials in collaboration with students as part of the process of co- constructing the language lesson. The research is guided by two main research questions: (a) What are the literacy practices of refugee students in a Reception Class, and how do they interact with the institutional literacies they are expected to adopt? (b) How can the language curriculum be restructured to meet the needs and experiences of refugee students, ensuring equitable language education? Findings reveal that students employ a dynamic range of literacies developed during their refugee journey. The rhizomatic analysis shows that the proposed culturally-oriented curriculum (rhizocurrere) can deterritorialize existing literacy knowledge, encourage the use of a full linguistic repertoire, and enhance students' confidence in performing literacies.

Η μαζική υποδοχή μιας ποικιλομορφίας προσφυγικών πληθυσμών από το 2015 ανέδειξε την ανάγκη επαναπροσδιορισμού των εκπαιδευτικών πρακτικών, ιδίως σε σχέση με τη διδασκαλία του γραμματισμού. Τα παιδιά με προσφυγικό υπόβαθρο φέρουν πλούσια γλωσσικά ρεπερτόρια και πολιτισμικές εμπειρίες, τα οποία συχνά δεν αναγνωρίζονται από τις παραδοσιακές παιδαγωγικές προσεγγίσεις που βασίζονται σε υποθέσεις γλωσσικής ομοιογένειας. Η παρούσα διατριβή επιδιώκει να κατανοήσει τις πολυδιάστατες εμπειρίες γραμματισμού έντεκα μαθητών/τριών προσφυγικής καταγωγής που φοιτούν σε Τμήμα Υποδοχής Δημοτικού Σχολείου στην Ελλάδα εστιάζοντας στο σχολικό και οικογενειακό - κοινωνικό τους περιβάλλον και να αναδείξει τον τρόπο με τον οποίο εμπειρίες και πρακτικές που συνδέονται με τους χώρους καταγωγής ή έχουν αποκτηθεί κατά την προσφυγική διαδρομή των μαθητών/ τριών αλληλεπιδρούν και μπορούν να συνδιαμορφώσουν δραστηριότητες του σχολικού γραμματισμού μέσα από πολιτισμικά ευαίσθητα και δυναμικά εκπαιδευτικά προγράμματα. Η έρευνα συνδυάζει την Κριτική Συμμετοχική Ερευνα Δράση με τις αρχές της Εθνογραφίας του Γραμματισμού, επιτρέποντας την εις βάθος παρατήρηση και κατανόηση των πρακτικών γραμματισμού τόσο στο σχολικό όσο και στο οικογενειακό περιβάλλον των μαθητών/τριών. Η μελέτη καθοδηγείται από τα ερευνητικά ερωτήματα: α. Ποιοι είναι οι γραμματισμοί των μαθητών/τριών του τμήματος υποδοχής που βρίσκονται σε προσφυγική συνθήκη και πώς αλληλεπιδρούν με τους θεσμικούς γραμματισμούς που καλούνται να υιοθετήσουν στο ελληνικό σχολείο; β. Πώς μπορεί να αναδιαμορφωθεί το γλωσσικό μάθημα ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις εμπειρίες των μαθητών/τριών με προσφυγικό υπόβαθρο και να εξασφαλίζει μια δίκαιη γλωσσική εκπαίδευση; Από την ανάλυση του υλικού αναδεικνύεται η ποικιλομορφία και η δυναμική των υβριδικών γραμματισμών των μαθητών/τριών προσφυγικής καταγωγής, οι οποίοι εμφανίζονται ως δυναμικές και εξελισσόμενες διαδικασίες που επιτρέπουν στους/στις μαθητές/τριες να προσαρμόζουν τα γλωσσικά τους εργαλεία στις επικοινωνιακές τους ανάγκες. Η μελέτη αναδεικνύει ότι η ριζωματική αναπλαισίωση του γλωσσικού μαθήματος (rhizocurrere) ενισχύει τη συμμετοχή των μαθητών/τριών και προάγει μια δίκαιη και πολιτισμικά ευαίσθητη γλωσσική εκπαίδευση.