Η συμβολή της δια βίου μάθησης στην υποκειμενοποίηση των αναπληρωτών δασκάλων των δημοσίων δημοτικών σχολείων

Abstract

The subject of this doctoral thesis is “The contribution of lifelong learning to the subjectification of public Primary School substitute teachers”. The purpose of our research is concentrated on the description within the field of lifelong learning, of the composition framework of substitute teachers, serving in public Primary Schools, as subjects, as well as on the determination of the characteristics of these subjects. In the present research, the theoretical framework of Michel Foucault was utilized and especially the concepts: subject, subjectification, knowledge, discourse, power, truth, techniques of self and governmentality. For the accomplishment of the research purpose, the following research questions were formulated: a) What is the extent of the phenomenon of substitute teachers in the public Primary Schools of Greece? b) What are the characteristics of the lifelong learning processes in which substitute teachers take part as learners? c) Which techniques of the self are substitute teachers comprised of as subjects within the processes of lifelong learning? d) How does lifelong learning function as a practice of governmentality governing substitute teachers? e) What is the effect of the institutional discourse concerning the recruitment of substitute teachers on shaping the truth about lifelong learning among substitute teachers as subjects? f) What types of subjects result from the participation of substitute teachers in lifelong learning processes and what are their characteristics? The “mixed methods research” was the methodological approach of our work. The “secondary quantitative data study” and the “semistructured interview” were used to collect the data of our research. The quantitative data came from the Ministry of Education, Religious Affairs and Sports, with a total of 42 substitute teachers of PE70 (General Education), PE70.EAE (Special Education and Training) and PE71 (Special Education and Training) taking part in the interviews, which took place from July 2021 to April 2022, who worked in public Primary Schools in various regions of Greece. From the processing and analysis of the research data, which were carried out based on the researchquestions and the theoretical framework of the doctoral thesis, it emerged that: a) Substitute teachers in the public Primary Schools of Greece constitute a sizeable population, which comprises a significant part of all the teachers who serve in them, and specifically about 1/4 to 1/5 of them, b) The lifelong learning processes in which substitute teachers take part as trainees, take all three forms of learning, i.e. formal, non-formal and informal, c) The constitution of substitute teachers as subjects through lifelong learning processes results from the application of specific techniques of the self, that is, responsibility, self-regulation, technocratism, flexibility, organization, calculative, entrepreneurship, self-management, efficiency and selfcare, d) Within the field of lifelong learning, ways of behavior of substitute teachers are formed, regarding the acquisition of knowledge through lifelong learning processes, which makes lifelong learning a governmental practice, e) The institutional discourse related to the recruitment of substitute teachers is decisive in shaping the truth about lifelong learning among substitute teachers as subjects, creating various aspects of this truth, which are largely related to the scoring of academic qualifications, and f) The lifelong learning of substitute teachers constitutes a field of formation of three types of subjects, namely the “precarious teacher”, the “instrumental teacher” and the “emancipated teacher”, each possessing a specific set of characteristics.

Θέμα της παρούσας διδακτορικής διατριβής αποτελεί «Η συμβολή της δια βίου μάθησης στην υποκειμενοποίηση των αναπληρωτών δασκάλων των δημοσίων Δημοτικών Σχολείων». Ο σκοπός της έρευνάς μας συμπυκνώνεται στην περιγραφή εντός του πεδίου της δια βίου μάθησης του πλαισίου συγκρότησης ως υποκειμένων των αναπληρωτών δασκάλων, που υπηρετούν σε δημόσια Δημοτικά Σχολεία, καθώς και στον προσδιορισμό των χαρακτηριστικών των υποκειμένων αυτών. Στην παρούσα έρευνα αξιοποιήθηκε το θεωρητικό πλαίσιο του Michel Foucault και ιδιαίτερα οι έννοιες: υποκείμενο, υποκειμενοποίηση, γνώση, λόγος, εξουσία, αλήθεια, τεχνικές εαυτού και κυβερνητικότητα. Για την εξυπηρέτηση του ερευνητικού σκοπού διατυπώθηκαν τα εξής ερευνητικά ερωτήματα: α) Ποιες είναι οι διαστάσεις του φαινομένου των αναπληρωτών δασκάλων στα δημόσια Δημοτικά Σχολεία της Ελλάδας; β) Ποια χαρακτηριστικά έχουν οι διαδικασίες δια βίου μάθησης στις οποίες λαμβάνουν μέρος οι αναπληρωτές δάσκαλοι ως εκπαιδευόμενοι; γ) Με ποιες τεχνικές εαυτού συγκροτούνται ως υποκείμενα οι αναπληρωτές δάσκαλοι εντός των διαδικασιών της δια βίου μάθησης; δ) Πώς η δια βίου μάθηση λειτουργεί ως πρακτική της κυβερνητικότητας που διέπει τους αναπληρωτές δασκάλους; ε) Ποια είναι η επίδραση του θεσμικού λόγου που αφορά τις προσλήψεις των αναπληρωτών δασκάλων στη διαμόρφωση της αλήθειας περί δια βίου μάθησης μεταξύ των αναπληρωτών δασκάλων ως υποκειμένων; στ) Ποιοι τύποι υποκειμένων προκύπτουν από τη συμμετοχή των αναπληρωτών δασκάλων σε διαδικασίες δια βίου μάθησης και ποια τα χαρακτηριστικά τους; Η «έρευνα μεικτών μεθόδων» (“mixed methods research”) αποτέλεσε τη μεθοδολογική προσέγγιση της εργασίας μας. Για τη συλλογή των δεδομένων της έρευνάς μας αξιοποιήθηκαν η «μελέτη δευτερογενών ποσοτικών δεδομένων» και η «ημιδομημένη συνέντευξη». Τα ποσοτικά δεδομένα προήλθαν από το Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, ενώ στις συνεντεύξεις, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν από τον Ιούλιο του 2021 έως τον Απρίλιο του 2022, έλαβαν μέρος συνολικά 42 αναπληρώτριες και αναπληρωτές δάσκαλοι των κλάδων ΠΕ70 (Γενικής Αγωγής), ΠΕ70.ΕΑΕ (Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης) και ΠΕ71 (Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης), που εργάζονταν σε δημόσια Δημοτικά Σχολεία σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Από την επεξεργασία και ανάλυση των ερευνητικών δεδομένων, η οποία πραγματοποιήθηκε με βάση τα ερευνητικά ερωτήματα και το θεωρητικό πλαίσιο της διδακτορικής διατριβής, προέκυψε ότι: α) Οι αναπληρωτές δάσκαλοι στα δημόσια Δημοτικά Σχολεία της Ελλάδας αποτελούν έναν ευμεγέθη πληθυσμό, ο οποίος καταλαμβάνει ένα σημαντικό μέρος του συνόλου των δασκάλων που υπηρετούν σε αυτά, και συγκεκριμένα περίπου το 1/4 με 1/5 αυτών, β) Οι διαδικασίες δια βίου μάθησης στις οποίες λαμβάνουν μέρος οι αναπληρωτές δάσκαλοι ως εκπαιδευόμενοι παίρνουν και τις τρεις μορφές μάθησης, δηλαδή την τυπική, τη μη τυπική και την άτυπη, γ) Η συγκρότηση ως υποκειμένων των αναπληρωτών δασκάλων μέσα από τις διαδικασίες δια βίου μάθησης προκύπτει με την εφαρμογή συγκεκριμένων τεχνικών του εαυτού, δηλαδή της υπευθυνότητας, της αυτορρύθμισης, του τεχνοκρατισμού, της ευελιξίας, της οργανωτικότητας, της υπολογιστικότητας, της επιχειρηματικότητας, της αυτοδιαχείρισης, της αποτελεσματικότητας και της αυτοφροντίδας, δ) Εντός του πεδίου της δια βίου μάθησης διαμορφώνονται τρόποι συμπεριφοράς των αναπληρωτών σχετικά με την απόκτηση γνώσης μέσω διαδικασιών δια βίου μάθησης, γεγονός που καθιστά τη δια βίου μάθηση κυβερνητική πρακτική, ε) Ο σχετιζόμενος με τις προσλήψεις των αναπληρωτών δασκάλων θεσμικός λόγος επιδρά καθοριστικά στη διαμόρφωση της αλήθειας περί δια βίου μάθησης μεταξύ των αναπληρωτών δασκάλων ως υποκειμένων, δημιουργώντας διάφορες πτυχές αυτής της αλήθειας, οι οποίες σε μεγάλο βαθμό σχετίζονται με τη μοριοδότηση των ακαδημαϊκών προσόντων, και στ) Η δια βίου μάθηση των αναπληρωτών δασκάλων αποτελεί πεδίο συγκρότησης τριών τύπων υποκειμένων, και συγκεκριμένα του «δασκάλου σε εργασιακή επισφάλεια», του «εργαλειακού δασκάλου» και του «χειραφετούμενου δασκάλου», καθένας από τους οποίους διαθέτει ένα συγκεκριμένο σύνολο χαρακτηριστικών.