Φόβος και ρητορική στο έργο του Thomas Hobbes: προσωποποίηση και πιθανότητες, από τον Κικέρωνα στον Hobbes

Abstract

In this dissertation, I try to present as simply as I can the research value of the art of rhetoric, taught by the Latin orators of Roman antiquity, and also by their humanist descendants during the 16th and 17th centuries. It seems probable to me that it is an art that is still very relevant today and, I would argue that whoever deals with rhetoric, also deals with an art that teaches that the most honest citizen, namely, the citizen who does not know how to lie and how to bear the persons of others, the citizen who does not know how to willingly soften his speech and how to use certain tropes and figures of speech in order to make others feel angry, or hateful, or ashamed, is also the most dangerous citizen. Dangerous, in the sense that any eloquent orator will always be able to make him see things from only one point of view. In this dissertation, I also try to examine comparatively the works of Niccolo Machiavelli and Thomas Hobbes, with the rhetorical textbooks of Cicero, Quintilian and with the rhetorical treatise Rhetorica Ad Herennium; because we know that these two thinkers had read these textbooks and, I think that we will get a very different image of the works of Machiavelli and Hobbes if we view them as products of their era; namely, as products of an era long forgotten, of an era in which research without rhetoric would be, perhaps, an unthinkable thing.

Στην παρούσα εργασία, προσπαθώ να παρουσιάσω όσο πιο απλά μπορώ την ερευνητική αξία της ρητορικής τέχνης που δίδασκαν οι Λατίνοι ρήτορες της Ρωμαϊκής αρχαιότητας, αλλά και οι ουμανιστές επίγονοι τους κατά τον 16ο και 17ο αιώνα. Μου φαίνεται ότι πρόκειται για μία τέχνη η οποία είναι ακόμα και σήμερα πολύ επίκαιρη και, θα έλεγα ότι πρόκειται για μία τέχνη που επισημαίνει ότι ο έντιμος πολίτης, δηλαδή αυτός ο οποίος δεν γνωρίζει πως να λέει ψέματα, πως να λειαίνει τον λόγο του, πως μπορεί να χρησιμοποιήσει ορισμένους τρόπους και ορισμένα σχήματα του λόγου προκειμένου να κάνει τους άλλους να θυμώσουν, να μισήσουν, να γελάσουν ή και να τους κάνει να ντραπούν, είναι και ο πιο επικίνδυνος πολίτης. Υπό την έννοια ότι ο οποιοσδήποτε εύγλωττος άνθρωπος θα είναι πάντα σε θέση να τον βάλει να δει τα πράγματα μονάχα από μία οπτική γωνία. Και αυτό, μου φαίνεται επικίνδυνο. Γι’ αυτόν τον κίνδυνο θέλησα να μιλήσω, σ’ αυτή τη διατριβή. Στη διατριβή αυτή, εξετάζω επίσης τα έργα των Niccolò Machiavelli και Thomas Hobbes κατ’ αντιπαραβολή με τα ρητορικά εγχειρίδια που γνωρίζουμε ότι οι δύο αυτοί στοχαστές διάβαζαν – δηλαδή, εξετάζω αυτά τα έργα κατ’ αντιπαραβολή με τα ρητορικά εγχειρίδια του Κικέρωνα, του αγνώστου συγγραφέα του Ad Herennium και του ρήτορα Κοϊντιλιανού. Νομίζω ότι θα πάρουμε μία εντελώς διαφορετική εικόνα του Machiavelli και του Hobbes αν δούμε αυτά τα έργα τους ως προϊόντα μίας εποχής παλιάς και ξεχασμένης – μίας εποχής κατά την οποία έρευνα χωρίς ρητορική τέχνη, ήταν ίσως πράγμα αδιανόητο.