Σχολική ηγεσία και ενταξιακή εκπαίδευση μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες: αξιακό σύστημα, γνώσεις, πεποιθήσεις, στάσεις και πρακτικές διευθυντών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

The current doctoral thesis presents a large-scale research on the field of inclusive education and educational leadership in Greece that aspires to showcase the decisive role of school-principals in shaping inclusive education in their school units. In detail, this research investigates in tandem the attitudes, knowledge, beliefs and practices of Primary and Secondary Education school-principals in Greece regarding the education of disabled students and /or students with special education needs (D/SEN) in their school units, to further examine whether the values of school-principals are a predictive factor for the aforementioned variables. Based on extensive bibliographic research, the proposed theoretical model captures the relationships between values and attitudes, knowledge, beliefs and practices of school-principals regarding the education of students with D/SEN in their school units, highlighting that the values of school-principals influence their beliefs and attitudes and by extension their inclusive practices. Therefore, understanding the motivations of school-principals contributes in identifying the reasons for which some school-principals have more positive beliefs and/or attitudes regarding the education of students with D/SEN than others, and by extension promote more inclusive practices. Furthermore, it may shed light on the relationship between the personal values of school-principals and their knowledge and practices on inclusive education. Thus, the current study presents a large-scale research on the proposed theoretical model (Figure 8) with a representative sample of Greek Primary and Secondary education school-principals. The sample was extracted with a two-stage stratified sampling process and the data were collected with a composite questionnaire adapted and validated for the Greek context, which was electronically administered to a sample of 582 school-principals from 334 primary and 248 secondary schools. The results of the correlations analysis between the examined variables indicate that specific values (benevolence, universalism, self-direction & stimulation) promote the implementation of inclusive education while others (security, tradition, conformity, achievement & power) hinder it. A two-step cluster analysis was then performed and four clusters of school-principals emerged based on their value profiles: the Ambitious, the Conciliators, the Conservatives, and the Sophisticated. The four clusters of school-principals differ significantly not only in terms of their value profiles but also in terms of their attitudes, beliefs, knowledge and practices regarding the education of students with D/SEN. Consequently, a hierarchical multiple regression analysis and a pathway analysis were performed and their results were interpreted based on the strength and direction of the relationships between the examined variables. The hierarchical multiple regression analysis revealed that school-principals' knowledge and beliefs regarding the education of students with D/SEN students, and to a lesser extent their values, predicted whether school-principals implement practices regarding the education of said students in their school units. Moreover, the results show that school-principals' values are the strongest predictive factor for their attitudes towards the education of students with D/SEN in general education classrooms of their school units (placement, coeducation, adequacy). School-principals’ values, along with their knowledge, play a catalytic role in shaping their beliefs, attitudes and by extension, their practices regarding the education of students with D/SEN although the extent of this role needs to be further explored. The pathway analysis confirmed the schematic representation of the regression relationships between the examined variables which showed that the theoretical model captures the predictive relationships among the variables, identifies potential causal pathways and showcases their decisive role in inclusive educational leadership. In short, the theoretical model demonstrated a very good fit to the research data coming in agreement with the results from both statistical analyses. Thus, it outlines a consistent and coherent outcome, which highlights multiple relationships between the variables, but primarily the multilayered effect of values in the case of inclusive educational leadership.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή παρουσιάζει μια ποσοτική έρευνα μεγάλης κλίμακας στο πεδίο της ενταξιακής εκπαίδευσης και της εκπαιδευτικής ηγεσίας στην Ελλάδα η οποία φιλοδοξεί να αναδείξει τον καθοριστικό ρόλο των σχολικών διευθυντών/ντριών στη διαμόρφωση της ενταξιακής εκπαίδευσης στις σχολικές μονάδες τους. Συγκεκριμένα, διερευνά συνδυαστικά τις στάσεις, τις γνώσεις, τις πεποιθήσεις και τις πρακτικές των διευθυντών/ντριών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα αναφορικά με την εκπαίδευση των ανάπηρων μαθητών/τριών ή/και των μαθητών/τριών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (ε.ε.α.) στη σχολική τους μονάδα, με σκοπό να αναδείξει το κατά πόσο οι αξίες που φέρουν οι διευθυντές/ντριες αποτελούν προβλεπτικό παράγοντα για τις παραπάνω μεταβλητές. Βάσει εκτεταμένης βιβλιογραφικής έρευνας, το προτεινόμενο θεωρητικό μοντέλο (Εικόνα 1) της παρούσα έρευνας αποτυπώνει τις σχέσεις μεταξύ των αξιών των σχολικών διευθυντών/ντριών και των στάσεων, γνώσεων, πεποιθήσεων και πρακτικών τους σχετικά με την εκπαίδευση των μαθητών/τριων με α./ε.ε.α., τονίζοντας ότι οι αξίες των διευθυντών/ντριών επηρεάζουν τις πεποιθήσεις και στάσεις τους και κατ' επέκταση τις ενταξιακές πρακτικές τους. Συνεπώς, η κατανόηση των κινήτρων των διευθυντών/ντριών συμβάλλει στην αναγνώριση των λόγων για τους οποίους ορισμένοι σχολικοί διευθυντές/ντριες έχουν πιο θετικές πεποιθήσεις ή/και στάσεις απέναντι στην εκπαίδευση των μαθητών/τριών με α./ε.ε.α. από άλλους, και κατ’ επέκταση προωθούν και εφαρμόζουν περισσότερες ενταξιακές πρακτικές. Επιπλέον, μπορεί να ρίξει φως στη σχέση ανάμεσα στις προσωπικές αξίες των σχολικών διευθυντών/ντριών και των γνώσεων και των πρακτικών τους για την ενταξιακή εκπαίδευση. Ακολούθως, η παρούσα διατριβή παρουσιάζει μια μεγάλης κλίμακας έρευνα για το προτεινόμενο θεωρητικό μοντέλο με αντιπροσωπευτικό δείγμα διευθυντών/ντριών σχολείων Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Το δείγμα εξήχθη με διαδικασία στρωματοποιημένης δειγματοληψίας δύο σταδίων και τα δεδομένα συλλέχθηκαν με ένα σύνθετο ερωτηματολόγιο προσαρμοσμένο και επικυρωμένο για το ελληνικό συγκείμενο, το οποίο χορηγήθηκε ηλεκτρονικά σε δείγμα 582 σχολικών διευθυντών/ντριών που υπηρετούν σε 334 σχολεία πρωτοβάθμιας και 248 σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης συσχετίσεων ανάμεσα στις εξεταζόμενες μεταβλητές υπέδειξαν ότι ορισμένες αξίες (καλοσύνη, παγκοσμιότητα, αυτοπροσδιορισμός και διέγερση) προωθούν την εφαρμογή της ενταξιακής εκπαίδευσης, ενώ άλλες (ασφάλεια, παράδοση, συμμόρφωση, επιτεύγματα και δύναμη) δρουν ανασταλτικά. Στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκε ανάλυση συστάδων δύο βημάτων “two-step Cluster Analysis” από την οποία προέκυψαν τέσσερις συστάδες διευθυντών/ντριών: οι Φιλόδοξοι, οι Συμβιβαστικοί, οι Συντηρητικοί, και οι Επιτηδευμένοι. Οι τέσσερις ομάδες διευθυντών/ντριών διέφεραν σημαντικά όχι μόνο ως προς τα αξιακά τους προφίλ αλλά και ως προς τις στάσεις, τις πεποιθήσεις, τις γνώσεις και τις πρακτικές τους αναφορικά με την εκπαίδευση των μαθητών/τριών με α./ε.ε.α.. Στη συνέχεια, διενεργήθηκε ιεραρχική ανάλυση πολλαπλής παλινδρόμησης και ανάλυση διαδρομών “Pathway analysis”, και τα αποτελέσματά τους ερμηνεύτηκαν με βάση την ισχύ και την κατεύθυνση των σχέσεων μεταξύ των εξεταζόμενων μεταβλητών. Η ιεραρχική ανάλυση πολλαπλής παλινδρόμησης αποκάλυψε ότι οι γνώσεις και οι πεποιθήσεις των σχολικών διευθυντών/ντριών αναφορικά με την εκπαίδευση των μαθητών/τριών με α./ε.ε.α., και σε μικρότερο βαθμό οι αξίες τους, προέβλεπαν κατά πόσο οι διευθυντές/ντριες εφάρμοζαν ενταξιακές πρακτικές. Επιπλέον, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι αξίες των σχολικών διευθυντών/ντριών ήταν ο ισχυρότερος προβλεπτικός παράγοντας για τις στάσεις τους απέναντι στην εκπαίδευση των μαθητών/τριών με α./ε.ε.α. στις τάξεις γενικής εκπαίδευσης των σχολικών τους μονάδων (τοποθέτηση, συνεκπαίδευση, επάρκεια). Οι αξίες των διευθυντών/ντριών, μαζί με τις γνώσεις τους, παίζουν καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση των πεποιθήσεων, των στάσεων και κατ' επέκταση των πρακτικών τους σχετικά με την εκπαίδευση των μαθητών/τριών με α./ε.ε.α., αν και η έκταση αυτού του ρόλου χρήζει περαιτέρω διερεύνησης. Η ανάλυση διαδρομών “Pathway analysis”, επιβεβαίωσε τη σχηματική αναπαράσταση των σχέσεων παλινδρόμησης μεταξύ των εξεταζόμενων μεταβλητών, η οποία έδειξε ότι το θεωρητικό μοντέλο αποτυπώνει τις προβλεπτικές σχέσεις ανάμεσα στις εξεταζόμενες μεταβλητές, εντοπίζει πιθανές αιτιακές οδούς και αναδεικνύει τον αποφασιστικό ρόλο τους στην ενταξιακή εκπαιδευτική ηγεσία. Εν ολίγοις, το θεωρητικό μοντέλο έδειξε μια πολύ καλή προσαρμογή στα ερευνητικά δεδομένα που συμφωνούν με τα αποτελέσματα των δύο στατιστικών αναλύσεων. Συνεπώς, σκιαγραφεί ένα συνεπές και συνεκτικό αποτέλεσμα, το οποίο υπογραμμίζει τις πολλαπλές σχέσεις μεταξύ των μεταβλητών, αλλά κυρίως την πολυεπίπεδη επίδραση των αξιών στην περίπτωση της ενταξιακής εκπαιδευτικής ηγεσίας.