Η σχέση της γλωσσικής ανάπτυξης με την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη παιδιών προσχολικής ηλικίας: μία διαχρονική μελέτη

Abstract

In light of contemporary approaches, language development is part of a complex developmental framework within which it is considered to be a key factor in children's learning and social development. The timing of language emergence and development is characterised by large individual differences and variations. Studies show that children with language deficits also have difficulties in communicating, in establishing social relationships as well as present more behavioural problems. Developmental Language Disorder (DLD), a disorder non-associated with other developmental problems, has been shown to cause severe limitations in children's everyday life, both in the educational process and in social interactions. However, the samples in these studies do not reflect the full range of language difficulties of young children, as they usually include in their samples children who have already been referred for language disorders and often, they do not include comparative data from typically developing children with similar characteristics. The present study aims to investigate, in typically developing children, the multiple relationships and interactions -cross-sectional and longitudinal- between three key language variables, which are considered representative of young children's language ability, and specific factors related to children's social relationships, behavioral problems, and various aspects of their socio-emotional development: mood and behavioral control, prosocial behavior and communication, attention, concentration, persistance and initiative. More specifically, the aims of the study are (1) the cross-sectional investigation of the relationships between children's language ability and their psychosocial adjustment during the first months of kindergarten attendance (4-year-old, T1), (2) the longitudinal examination of the relationships between preschool children's language ability (4-year-old, T1) and their psychosocial adjustment one year later during the second year of kindergarten attendance (5-year-old, T2), and (3) to investigate longitudinally the relationships between preschool children's language ability (T1) and their school readiness during the transition from kindergarten to elementary school (T3). Αdditionally, pilot results are presented aimed at (4) a cross-sectional examination of the relationships between the language difficulties of 4-year-old children who meet the diagnostic criteria for Developmental Language Disorder and their psychosocial development and their comparison with children with typical language development, (5) to examine longitudinally the relationships between the language difficulties of four-year-old children who meet the diagnostic criteria for Developmental Language Disorder (T1) and their psychosocial development one year later (T2), comparing them with children who exhibit typical language development.For the needs of this study, longitudinal data were collected from 118 Greek-speaking children aged four years, which were reassessed one year later. Their language level was assessed by administering the Expressive Vocabulary Test (Vogindroukas et al., 2009) and the Pictures of Action Test (Vogindroukas et al., 2011), while at the same time, a Sociometric Test (Moreno, 1951) was administered to investigate the children's psychosocial profile. In addition, the Behavior Checklist in Preschool Age (Manolitsi, 2013) and the Emotional Well-Being Scale for Preschool Children (Bardos & Petrogiannis, forthcoming) were completed by the teachers. Finally, to measure the children's School Readiness just before entering primary school, the Skills Assessment Scale for Preschool Children (Ralli & Maridaki-Kassotaki, 2012) was filled in by teachers.In general, the findings indicate that language is related to psychosocial development in preschool children, both cross-sectionally and longitudinally. It was found that four-year-old children with a high language level are more liked by their peers, have fewer behavioural problems and are more developed socio-emotionally. Furthermore, it was found that 4-year-old children who met the diagnostic criteria for ASD exhibited increased behavioral (internalizing) problems and also lagged behind on dimensions of socio-emotional development. Over time, they were systematically ignored by their peers at age 5 and exhibited increased behavioral (internalizing) problems. Finally, it was found that 4-year-old children with a high language level show higher school readiness skills just before entering primary school, in terms of language skills, but also in terms of mathematical skills. These results lead us to the conclusion that language is an important predictor of preschool children's socio-emotional development, behaviour and school readiness. This finding is particularly important because the detection of children's language difficulties as early as in the first months of kindergarten attendance would allow us to identify a significant proportion of children at risk of developing psychosocial difficulties in the second year of kindergarten and learning difficulties during the transition to primary school. Thus, the early assessment of children's language capacity already in the first months of attending Kindergarten is of crucial importance, not only because an early inclusion of children in an intervention programme would contribute to addressing their language problems and difficulties, but also because intervening in language is expected to prevent many other adverse developments in children's social and broader psychological adjustment.

Υπό το πρίσμα των σύγχρονων θεωρητικών προσεγγίσεων, η γλωσσική ανάπτυξη εντάσσεται σε ένα πολυσύνθετο αναπτυξιακό πλαίσιο εντός του όποιου θεωρείται ότι αποτελεί βασικό παράγοντα τόσο για τη μάθηση όσο και για την κοινωνική ανάπτυξη και την ψυχοκοινωνική προσαρμογή των παιδιών. Μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά με σημαντικά γλωσσικά ελλείμματα παρουσιάζουν δυσκολίες στη επικοινωνία, στη διατήρηση κοινωνικών σχέσεων, καθώς και αυξημένα προβλήματα συμπεριφοράς. Ωστόσο, ελάχιστες είναι οι σχετικές μελέτες που αφορούν σε παιδιά προσχολικής ηλικίας, ενώ τα δείγματα των συγκεκριμένων μελετών περιλαμβάνουν συνήθως παιδιά που έχουν ήδη παραπεμφθεί για γλωσσικές διαταραχές, συνεπώς δεν ανακλούν το πλήρες φάσμα των γλωσσικών δυσκολιών. Ακόμη, τις τελευταίες δεκαετίες μελετάται η Αναπτυξιακή Γλωσσική Διαταραχή (ΑΓΔ) που φαίνεται να προκαλεί σοβαρούς περιορισμούς στην καθημερινότητα των παιδιών, τόσο στην εκπαιδευτική διαδικασία, όσο και στις κοινωνικές τους αλληλεπιδράσεις. Η παρούσα μελέτη στοχεύει στη διερεύνηση των πολλαπλών σχέσεων και αλληλεπιδράσεων -συγχρονικών και διαχρονικών- μεταξύ τριών βασικών γλωσσικών μεταβλητών, οι οποίες θεωρούνται αντιπροσωπευτικές της γλωσσικής ικανότητας των παιδιών προσχολικής ηλικίας, και συγκεκριμένων παραγόντων που αφορούν στις κοινωνικές σχέσεις των παιδιών στο σχολικό πλαίσιο, σε προβλήματα συμπεριφοράς, καθώς και σε διάφορες πτυχές της κοινωνικο-συναισθηματικής τους ανάπτυξης: τον έλεγχο της διάθεσης και της συμπεριφοράς, την φιλοκοινωνική τους συμπεριφορά και επικοινωνία, την προσοχή, τη συγκέντρωση, την επιμονή και την πρωτοβουλία. Ειδικότερα, στόχοι της μελέτης είναι (1) η συγχρονική διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ της γλωσσικής ικανότητας των παιδιών και της ψυχοκοινωνικής τους προσαρμογής κατά τους πρώτους μήνες της παρακολούθησης του Νηπιαγωγείου (Προνήπια – Τ1), (2) η διαχρονική διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ της γλωσσικής ικανότητας των παιδιών προσχολικής ηλικίας (Προνήπια – Τ1) και της ψυχοκοινωνικής τους προσαρμογής τους έναν χρόνο αργότερα κατά το δεύτερο έτος παρακολούθησης του Νηπιαγωγείου (Νήπια – Τ2), και (3) η διαχρονική διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ της γλωσσικής ικανότητας των παιδιών προσχολικής ηλικίας (Προνήπια – Τ1) και της σχολικής τους ετοιμότητας κατά τη μετάβαση από το Νηπιαγωγείο στο Δημοτικό σχολείο (Τ3). Συμπληρωματικά, παρουσιάζονται πιλοτικά δεδομένα σχετικά με: (4) την συγχρονική διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ των γλωσσικών δυσκολιών που παρουσιάζουν τα τετράχρονα παιδιά που πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για Αναπτυξιακή Γλωσσική Διαταραχή με την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και η σύγκρισή τους με τα παιδιά που παρουσιάζουν τυπική γλωσσική ανάπτυξη, (5) τη διαχρονική διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ των γλωσσικών δυσκολιών που παρουσιάζουν τα τετράχρονα παιδιά που πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για Αναπτυξιακή Γλωσσική Διαταραχή (Τ1) με την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη έναν χρόνο αργότερα (Τ2), και η σύγκρισή τους με τα παιδιά που παρουσιάζουν τυπική γλωσσική ανάπτυξη.Για τις ανάγκες της έρευνας, συλλέχθηκαν διαχρονικά δεδομένα από 118 ελληνόφωνα παιδιά ηλικίας 4 ετών (προνήπια), τα οποία επαναξιολογήθηκαν έναν χρόνο αργότερα. Το γλωσσικό τους επίπεδο εκτιμήθηκε με τη χορήγηση της Δοκιμασίας Εκφραστικού Λεξιλογίου (Βογινδρούκας κ.συν., 2009) και της δοκιμασίας Εικόνες Δράσης (Βογινδρούκας κ.συν., 2011), ενώ ταυτόχρονα για τη διερεύνηση του ψυχοκοινωνικού προφίλ των παιδιών πραγματοποιήθηκε Κοινωνιομετρικό Τεστ (Moreno, 1951). Επιπλέον, συμπληρώθηκε από τους/τις εκπαιδευτικούς ο Κατάλογος Ελέγχου Συμπεριφοράς στην Προσχολική Ηλικία (Μανωλίτσης, 2013) και η Κλίμακα Συναισθηματικής Ευεξίας Παιδιών Προσχολικής Ηλικίας (Μπάρδος & Πετρογιάννης, υπό έκδοση). Τέλος, για τη μέτρηση της Σχολικής Ετοιμότητας των παιδιών λίγο πριν από την είσοδό τους στο δημοτικό σχολείο, χορηγήθηκε η Κλίμακα Αξιολόγησης Δεξιοτήτων Παιδιών Προσχολικής Ηλικίας (Ράλλη & Μαριδάκη-Κασσωτάκη, 2012).Σε γενικές γραμμές, τα ευρήματα δείχνουν ότι η γλώσσα σχετίζεται με την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη στα παιδιά προσχολικής ηλικίας, τόσο συγχρονικά όσο και διαχρονικά. Βρέθηκε ότι τα τετράχρονα παιδιά με υψηλό γλωσσικό επίπεδο είναι περισσότερο αρεστά στους συμμαθητές τους, παρουσιάζουν λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς και είναι πιο ανεπτυγμένα κοινωνικο-συναισθηματικά. Ακόμη, βρέθηκε πως τα τετράχρονα παιδιά που πληρούσαν τα διαγνωστικά κριτήρια για ΑΓΔ παρουσιάζουν αυξημένα προβλήματα συμπεριφοράς (εσωτερίκευσης) και παράλληλα υστερούν ως προς τις διαστάσεις της κοινωνικο-συναισθηματικής τους ανάπτυξης, ενώ διαχρονικά, αγνοούνται συστηματικά από τους συμμαθητές τους στην ηλικία των 5 ετών και παρουσιάζουν αυξημένα προβλήματα συμπεριφοράς (εσωτερίκευσης). Τέλος, διαπιστώθηκε πως τα παιδιά 4 ετών με υψηλό γλωσσικό επίπεδο παρουσιάζουν υψηλότερες δεξιότητες σχολικής ετοιμότητας λίγο πριν την είσοδό τους στο δημοτικό σχολείο, όσον αφορά στις γλωσσικές ικανότητες, αλλά και στις μαθηματικές.Τα συγκεκριμένα αποτελέσματα μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η γλώσσα αποτελεί ένα σημαντικό προβλεπτικό παράγοντα για την κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη, τη συμπεριφορά και τη σχολική ετοιμότητα των παιδιών προσχολικής ηλικίας. Το εύρημα αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό διότι η ανίχνευση των γλωσσικών δυσκολιών των παιδιών, ήδη από τους πρώτους μήνες παρακολούθησης του Νηπιαγωγείου (προνήπια) θα μας επέτρεπε να εντοπίσουμε σημαντικό μέρος των παιδιών που κινδυνεύουν να εκδηλώσουν ψυχοκοινωνικές και μαθησιακές δυσκολίες κατά τον δεύτερο χρόνο του Νηπιαγωγείου αλλά και δυσκολίες κατά τη μετάβαση στο δημοτικό σχολείο. Έτσι, η πρώιμη αξιολόγηση του γλωσσικού επιπέδου των παιδιών ήδη κατά το πρώτο διάστημα παρακολούθησης του Νηπιαγωγείου αναδεικνύεται καίριας σημασίας, όχι μόνο γιατί μία έγκαιρη ένταξη των παιδιών σε κάποιο πρόγραμμα παρέμβασης θα συντελούσε στην αντιμετώπιση των ίδιων των γλωσσικών προβλημάτων και δυσκολιών, αλλά και γιατί παρεμβαίνοντας στη γλώσσα αναμένεται να μπορούν να προληφθούν πολλές άλλες δυσμενείς εξελίξεις στον κοινωνικό τομέα και στην ευρύτερη ψυχολογική προσαρμογή των παιδιών.