Περιφερειακή ανθεκτικότητα, περιφερειακές ανισότητες και περιφερειακή πολιτική

Abstract

The concept of regional resilience has become particularly important for regional policy as well as for the evolution of regional inequalities. It reflects the ability of regions to withstand the effects of an abrupt disturbance by making structural changes and the reasons for that. The purpose of the dissertation was to evaluate the resilience of the regions and prefectures of Greece for a period of 18 years and the factors that contributed to it and the reference point for the study was the global financial crisis in the late 2000s. In this study, the term resilience and the factors that strengthened it were analyzed and empirical examples were presented. The history of regional policy in Greece was also presented through the national and community policies as well as thecharacteristics of regions and prefectures. The two level-analysis that followed was divided into two main periods, the growth period 2000-2008 and the recession period 2009-2017. For the level of descriptive analysis data related to GVA GDP per capita, employment, unemployment, population and productivity were used, as well as data from secondary indicators, by comparing the results with the country average and between its regions and prefectures. For the level of statistical analysis, per capita public investments data regionally allocated at NUTS 3 level was used, as a total and decomposed into sub-categories by type of expenditure. Differences in regional employment rates were used as the dependent variable, followed by a set of independent variables accounting for regional characteristics in each region. The results from the first part of the analysis indicated further strengthening of the tertiary sector, low productivity of the primary sector, enfeeblement of the secondary sector, the strengthening of island regions and prefectures, low resilience of the northern regions of the country and in the central regions, the conservation of the metropolitan region’s dynamic and greater vulnerability of areas with important urban centers in the first years of the recession. The most significant results from the second part of the analysis pointed out that during the recession decentralized public investment expenditures and those related to the secondary and tourism sectors had a positive and significant impact on regional resilience. During the period of economic growth, public investment related to education and research and technology, strengthened regional resilience. In conclusion, the higher level of resilience of island regions and prefectures in Greece, the preservation of inequalities between the northern and southern part of the country, the factors and sectors that contribute to the strengthening of its territorial units, the role of fiscal policy as a factor of resilience through public investments, the need to decompose them into different categories and further explore their effects on economic growth and resilience, are components that should be utilized by regional policy. Τhe goal must be minimizing the impact of the next abrupt disruption, such as the Covid-19 pandemic crisis, and to build a long-term sustainable regional resilience in Greece.

Η έννοια της περιφερειακής ανθεκτικότητας έχει αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία για την περιφερειακή πολιτική όσο και για την εξέλιξη των περιφερειακών ανισοτήτων. Αποτυπώνει την ικανότητα των περιφερειών να αντέχουν στις επιπτώσεις μίας απότομης διαταραχής πραγματοποιώντας μεταβολές σε διαρθρωτική κλίμακα και τους λόγους που συμβαίνει αυτό. Σκοπός της διατριβής αποτέλεσε η αξιολόγηση της ανθεκτικότητας των περιφερειών και των νομών της Ελλάδας για μία περίοδο 18 ετών και των παραγόντων που συνεισφέρουν σε αυτήν, με την παγκόσμια οικονομική κρίση στα τέλη της δεκαετίας του 2000 να αποτελεί το σημείο αναφοράς της μελέτης. Στην παρούσα μελέτη αναλύθηκε ο όρος της ανθεκτικότητας, οι παράγοντες που την ενισχύουν και αναφέρθηκαν σχετικά εμπειρικά παραδείγματα. Παρουσιάστηκε επίσης το ιστορικό της περιφερειακής πολιτικής στην Ελλάδα μέσω των εθνικών και κοινοτικών πολιτικών όπως επίσης και τα χαρακτηριστικά των περιφερειών και των νομών της χώρας. Η ανάλυση που ακολούθησε η οποία πραγματοποιήθηκε σε δύο επίπεδα, χωρίστηκε σε δύο βασικές περιόδους, την περίοδο ανάπτυξης 2000-2008 και την περίοδο ύφεσης 2009-2017. Στο επίπεδο της περιγραφικής ανάλυσης, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία ΑΠΑ, κ.κ. ΑΕΠ, απασχόλησης, ανεργίας και πληθυσμού, παραγωγικότητας καθώς και δευτερεύοντες δείκτες, με τη σύγκριση των αποτελεσμάτων να γίνεται με τον μέσο όρο της χώρας όπως και μεταξύ των περιφερειών και των νομών της. Στο δεύτερο επίπεδο της στατιστικής ανάλυσης, χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα κ.κ. δημόσιων επενδύσεων που ήταν χωρικά προσδιορισμένες σε επίπεδο NUTS 3, στο σύνολό τους καθώς και κατανεμημένες σε επιμέρους κατηγορίες επενδύσεων με βάση το είδος των δαπανών, με τη χρήση των αλλαγών στα περιφερειακά ποσοστά απασχόλησης ως εξαρτημένη μεταβλητή, ακολουθούμενες από ένα σύνολο ανεξάρτητων μεταβλητών που αφορούν τα περιφερειακά χαρακτηριστικά κάθε περιοχής. Τα σημαντικότερα αποτελέσματα από το πρώτο μέρος της ανάλυσης έδειξαν την περαιτέρω ενίσχυση του τριτογενούς τομέα, τη χαμηλή παραγωγικότητα του πρωτογενούς τομέα, την αποδυνάμωση του δευτερογενούς τομέα, την ισχυροποίηση των νησιωτικών περιφερειών και νομών, τη χαμηλή ανθεκτικότητα των βόρειων περιοχών (κυρίως) και των κεντρικών περιοχών της χώρας, τη διατήρηση της δυναμικής της μητροπολιτικής περιφέρειας και τη μεγαλύτερη ευπάθεια των περιοχών με σημαντικά αστικά κέντρα στα πρώτα χρόνια της ύφεσης. Τα σημαντικότερα αποτελέσματα από το δεύτερο μέρος της ανάλυσης έδειξαν πως στην περίοδο της ύφεσης οι αποκεντρωμένες δημόσιες επενδύσεις και αυτές που σχετίζονταν με το δευτερογενή τομέα και τον κλάδο του τουρισμού είχαν θετικό και σημαντικό αντίκτυπο στην περιφερειακή ανθεκτικότητα. Στην περίοδο της ανάπτυξης οι δημόσιες επενδύσεις που σχετίζονται με την εκπαίδευση και την έρευνα και την τεχνολογία, ενδυνάμωσαν την περιφερειακή ανθεκτικότητα. Συμπερασματικά, το μεγαλύτερο επίπεδο ανθεκτικότητας νησιωτικών περιφερειών και νομών στην Ελλάδα, η διατήρηση των ανισοτήτων μεταξύ του βόρειου και του νότιου τμήματος της, οι παράγοντες και οι κλάδοι που συνεισφέρουν στην ενδυνάμωση των χωρικών μονάδων της, ο ρόλος της δημοσιονομικής πολιτικής ως παράγοντας ανθεκτικότητας μέσω των δημοσίων επενδύσεων, η ανάγκη αποσύνθεσης αυτών σε διαφορετικές κατηγορίες και η περαιτέρω διερεύνηση των επιδράσεων τους για την οικονομική ανάπτυξη και την ανθεκτικότητα, αποτελούν συνισταμένες που θα πρέπει να αξιοποιηθούν από την περιφερειακή πολιτική. Ο απώτερος στόχος της θα πρέπει να είναι η ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων που θα δημιουργήσουν οι επόμενες απότομες διαταραχές, όπως η πανδημία Covid-19 και η δημιουργία μακροχρόνιας βιώσιμης περιφερειακής ανθεκτικότητας στην ελληνική επικράτεια.