Προσφυγικές και μεταναστευτικές κρίσεις και ο ρόλος του χωρικού σχεδιασμού

Abstract

Mass migrations of populations due to economic poverty, warfare, political and social instability, and environmental disasters are not recent phenomenon. The search for a safe survival environment triggers large migratory and refugee movement, the management of which seems to involve and emerge spatial planning. This thesis deepens into the relationship between migration and spatial planning and reveals to what extent the produced interdependencies reflect the contemporary international trends and the European options. Through a wide analysis of institutional texts and immigration management practices in two EU Member States (Germany and Italy), it explores the official position of the EU towards the phenomenon and highlights those issues related to the spatial management of refugee incidents. The findings open the discussion on the search for corresponding practices of residential and spatial content in our country. They lead to a new view of migration and the crises it causes, which places at the center of the study the role of the spatial planning. In the case of Greece, the research focuses on the approach to refugee incidents and refugee crises within the framework of spatial planning. The specific characteristics of each migration period are studied, and it is investigated whether the residential and spatial options for 100 years have been choices of spatial planning or options for managing large refugee crises under a state of danger. It is investigated how the mass migration and refugee flows to Greece have been an integral part of the transformation of the countryside and cities, and how have led to critical housing reforms and fundamental changes in the basic system of spatial planning. The survey reveals a gap created by the lack of Greece’s spatial planning towards the spatial management of the refugee crises. The findings of the survey are enriched by the views of specialists in spatial planning and migration, who highlight the need to engage spatial planning in more coherent processes of spatial management of refugee incidents. In this light, is highlighted the ability of spatial planning in Greece to manage refugee crises through thoughts and proposals for the use of the existing mechanisms of spatial planning. Considering the possibilities and the way of activating the spatial and urban planning mechanisms in the face of such crises, specific proposals are formed. The proposals of thesis make the spatial planning more capable to be placed in the face of migration and put it at the center of the refugee issue management.

Οι μαζικές μεταναστεύσεις πληθυσμών λόγω οικονομικής ανέχειας, πολεμικών συρράξεων, πολιτικής και κοινωνικής αστάθειας και περιβαλλοντικών καταστροφών δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Η αναζήτηση ασφαλούς περιβάλλοντος επιβίωσης ενεργοποιεί μεγάλες μεταναστευτικές και προσφυγικές μετακινήσεις, η διαχείριση των οποίων φαίνεται να εμπλέκει και να αναδύει το χωρικό σχεδιασμό. Η διδακτορική διατριβή εμβαθύνει στη σχέση της μετανάστευσης με το χωρικό σχεδιασμό και αποκαλύπτει σε ποιο βαθμό οι παραγόμενες αλληλεξαρτήσεις αντανακλούν τις σύγχρονες διεθνείς τάσεις και τις ευρωπαϊκές επιλογές. Μέσω ευρείας ανάλυσης θεσμικών κειμένων και πρακτικών χωρικής διαχείρισης της μετανάστευσης σε δύο κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Γερμανία και Ιταλία) διερευνά την επίσημη τοποθέτηση της ένωσης απέναντι στο φαινόμενο και αναδεικνύει εκείνα τα ζητήματα που άπτονται της χωρικής διαχείρισης των προσφυγικών συμβάντων. Τα ευρήματα ανοίγουν τη συζήτηση και τον προβληματισμό για την αναζήτηση αντίστοιχων πρακτικών οικιστικού και χωρικού περιεχομένου στη χώρα μας. Οδηγούν σε μια νέα θεώρηση της μετανάστευσης και των κρίσεων που προκαλεί, που τοποθετεί στο επίκεντρο της μελέτης τον ρόλο που διαδραματίζει ο χωρικός σχεδιασμός. Στην περίπτωση της Ελλάδας, η έρευνα επικεντρώνεται στην προσέγγιση των προσφυγικών κρίσεων εντός του πλαισίου εξέλιξης του χωρικού σχεδιασμού. Μελετώνται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε μεταναστευτικής περιόδου και διερευνάται κατά πόσον οι οικιστικές και χωρικές επιλογές σε βάθος 100 ετών αποτέλεσαν επιλογές του χωρικού σχεδιασμού ή επιλογές διαχείρισης μεγάλων προσφυγικών κρίσεων υπό καθεστώς κινδύνου. Διερευνάται πως οι προσφυγικές ροές προς την Ελλάδα αποτέλεσαν αναπόσπαστο μέρος της μεταμόρφωσης της υπαίθρου και των πόλεων και πως οδήγησαν σε κρίσιμες οικιστικές μεταρρυθμίσεις και σε θεμελιώδεις αλλαγές στο βασικό σύστημα χωρικού σχεδιασμού. Η έρευνα αποκαλύπτει ένα κενό που δημιουργείται από την έλλειψη ενεργού τοποθέτησης του χωρικού σχεδιασμού της Ελλάδας απέναντι στη χωρική διαχείριση των προσφυγικών κρίσεων. Τα ευρήματα της έρευνας εμπλουτίζονται από απόψεις ειδικευμένων ατόμων σε θέματα χωρικού σχεδιασμού και μετανάστευσης, που επισημαίνουν την ανάγκη συμμετοχής του χωρικού σχεδιασμού σε πιο συνεκτικές διεργασίες χωρικής διαχείρισης των προσφυγικών συμβάντων. Υπό αυτό το πρίσμα, αναδεικνύεται η ικανότητα του χωρικού σχεδιασμού της Ελλάδας να διαχειριστεί προσφυγικές κρίσεις μέσα από σκέψεις και προτάσεις χρησιμοποίησης των υφιστάμενων μηχανισμών του χωρικού σχεδιασμού. Λαμβάνοντας υπόψη τις δυνατότητες και τον τρόπο ενεργοποίησης των χωροταξικών και πολεοδομικών μηχανισμών απέναντι σε τέτοιου είδους κρίσεις, διαμορφώνονται συγκεκριμένες προτάσεις που καθιστούν πιο ικανό το χωρικό σχεδιασμό να τοποθετηθεί απέναντι στη μετανάστευση και το θέτουν στο επίκεντρο διαχείρισης του προσφυγικού ζητήματος.