Μελέτη της σχέσης μεταξύ νοημοσύνης και εκτελεστικών λειτουργιών μέσω της κατασκευής και χρήσης ψυχομετρικών εργαλείων

Abstract

Intelligence and executive functions are psychological constructs that were developed at different times, through different methodologies to describe functions that, to begin with, are not considered identical: they have different definitions, different theoretical models and are assessed by different tasks. However, various theoreticians and researchers have claimed that these mental constructs are not completely separate but more or less overlap. The aim of the present dissertation was to contribute to the investigation and elucidation of the relationship between executive functions and various aspects of intelligence, and more specifically to clarify whether tests commonly used to assess intelligence and tasks commonly used to evaluate executive functions measure similar or different constructs. For this purpose, we employed some of the tests, that are used to calculate the four intelligence indices (factors), according to the most recent Greek version of WAIS. In addition, we constructed three different vocabulary assessment tests to measure crystallized intelligence, and a composite test (with five subtests) to measure fluid intelligence. These tasks were evaluated through a series of pilot studies, and proved to have good psychometric properties. All these along with three frequently used executive function tests were administered in the traditional way (pencil and paper) to a non-clinical sample of 160 adults of a wide age range. The analysis of the results showed that the measured forms of intelligence (Processing Speed, Working Memory, Perceptual Reasoning), except Verbal Comprehension, shared a significant amount of covariance with the measured Executive Functions. In addition, a part of the relationship between intelligence and executive functions can be assigned to the vulnerability of most tests measuring intelligence (except Verbal Comprehension) and executive functions to the effect of age.

Η νοημοσύνη και οι εκτελεστικές λειτουργίες είναι ψυχολογικές έννοιες που κατασκευάστηκαν διαφορετικές χρονικές στιγμές, με διαφορετικές μεθοδολογίες, για να περιγράψουν λειτουργίες που καταρχήν δε θεωρούνται ταυτόσημες: έχουν διαφορετικούς ορισμούς, διαφορετικά θεωρητικά μοντέλα και αξιολογούνται με διαφορετικά έργα. Εντούτοις διάφοροι θεωρητικοί και ερευνητές έχουν υποστηρίξει ότι αυτές οι νοητικές κατασκευές δεν είναι πλήρως διαχωρισμένες αλλά αλληλεπικαλύπτονται περισσότερο ή λιγότερο. Στόχος της παρούσας διατριβής ήταν η συμβολή στην διερεύνηση και αποσαφήνιση της σχέσης των εκτελεστικών λειτουργιών με διάφορες πλευρές της νοημοσύνης και πιο συγκεκριμένα η διευκρίνιση κατά πόσο δοκιμασίες που χρησιμοποιούνται συνήθως για την αξιολόγηση της νοημοσύνης και δοκιμασίες που χρησιμοποιούνται συνήθως για την αξιολόγηση των εκτελεστικών λειτουργιών μετρούν παρόμοιες ή διαφορετικές κατασκευές. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιήθηκαν μερικές από τις πιο ενδεικτικές δοκιμασίες, που αφορούσαν καθέναν από τους τέσσερεις δείκτες (παράγοντες) νοημοσύνης, όπως αξιολογείται από την πιο πρόσφατη έκδοση του WAIS στα Ελληνικά. Επιπλέον, κατασκευάστηκαν τρεις διαφορετικές δοκιμασίες αξιολόγησης του λεξιλογίου, ως δείκτες της αποκρυσταλλωμένης νοημοσύνης, και μια σύνθετη δοκιμασία (με πέντε υποδοκιμασίες) ως δείκτης αξιολόγησης της ρέουσας νοημοσύνης. Οι δοκιμασίες αυτές ελέγχθηκαν με μια σειρά πιλοτικών ερευνών, απέδειξαν ότι είχαν καλά ψυχομετρικά χαρακτηριστικά και χορηγήθηκαν στην έρευνα αυτή με τον παραδοσιακό τρόπο (μολύβι και χαρτί) μαζί με τρεις καταξιωμένες δοκιμασίες αξιολόγησης των εκτελεστικών λειτουργιών σε ένα μη κλινικό δείγμα 160 ενηλίκων του πλήρους ηλικιακού εύρους. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε ότι όλες οι μετρούμενες μορφές νοημοσύνης (Ταχύτητα Επεξεργασίας, Εργαζόμενη Μνήμη, Αντιληπτικός Συλλογισμός), εκτός της Λεκτικής Κατανόησης, είχαν σημαντική συνδιακύμανση με τις μετρούμενες Εκτελεστικές Λειτουργίες. Επιπλέον, φάνηκε ότι ένας βαθμός της σχέσης της νοημοσύνης με τις εκτελεστικές λειτουργίες οφείλεται στην ευαλωτότητα των περισσότερων από τις δοκιμασίες τόσο της νοημοσύνης (πλην της Λεκτικής Κατανόησης) όσο και των εκτελεστικών λειτουργιών στην επίδραση της ηλικίας.