Νεολιθική κεραμική από τον οικισμό Αυγής Καστοριάς: τεχνολογία, χρήση και κατανομή στον χώρο

Abstract

The subject of this doctoral dissertation is the pottery of the Neolithic settlement of Avgi (Kastoria) which was excavated during 2003-2008. Pottery is one of the main objects of study, both in terms of technology, the techniques used to make the vessels, and in terms of use / function and other characteristics and meanings that it contains for a wide range of activities, from everyday uses to use in group gatherings (eg. ceremonies, celebrations). The sample of the study came from excavated buildings and open areas of the three archaeologically documented phases of the settlement of Avgi. The study took into account all current theoretical concerns and the most recent methodological approaches in studying an archaeological material, and in particular Neolithic pottery. The main research objectives of the study were the technology / production of the vessels, their possible practical use or function and their intra-site distribution. The study of technology and production was the first stage of research of the pottery of Avgi, since it is essentially a prerequisite for its further analysis. At this stage, questions were answered about the type and quantity of raw materials, the techniques used for manufacture, secondary surface treatment, firing and the different types of decoration. The approach was based on macroscopic observations of all the selected pottery, after the digital recording and analysis of the material. At the same time, a basic goal of the study, which was the second stage of analysis, was to investigate the use of various types of pottery in the various archaeological contexts of the settlement of Avgi. For this purpose, the specific contexts that were selected (and mentioned above) were analyzed and compared, through the study of the intra-site distribution of pottery. For the study of use, bibliographic references from other studied sites of Neolithic Greece were used, as well as ethnographic references to modern traditional societies, as well as observations of corresponding indications in the material under study. Intra-site distribution of particular types and categories of pottery aimed to diagnose the wider archaeological context and consequently to outline the semantic content that it acquired each time in different social environments and contexts. At the same time, an attempt was made to discuss the vessels (or sherds) that were found in secondary use in various archeological contexts of the settlement - as a substrate for clay constructions, pit lining, weights, rounded shells, thus completing an overview of the primary and secondary uses of pottery within a Neolithic settlement. The study was completed with the search for archaeological parallels in the region of Macedonia and Thrace, Thessaly, but also to the neighboring Balkan countries- Albania, Northern Macedonia (FYROM) and Bulgaria.

Αντικείμενο της παρούσας διδακτορικής διατριβής αποτελεί η κεραμική του Νεολιθικού οικισμού Αυγής Καστοριάς, που ανασκάφηκε κατά τα έτη 2003-2008. Η κεραμική συνιστά ένα από τα βασικά αντικείμενα μελέτης, τόσο από την άποψη της τεχνολογίας, των τεχνικών που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή των αγγείων, όσο και από την άποψη της χρήσης/λειτουργίας και των υπόλοιπων χαρακτηριστικών και νοημάτων που αυτή εμπεριέχει για ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, από τις καθημερινές χρήσεις μέχρι τη χρήση σε τελετές, εορτές και ομαδικές συνεστιάσεις. Το δείγμα της μελέτης προήλθε από επιλεγμένα και ανεσκαμμένα κτίρια και αντίστοιχους ανοικτούς χώρους και των τριών αρχαιολογικά τεκμηριωμένων φάσεων του οικισμού της Αυγής. Στην εργασία λήφθηκαν υπόψη όλοι οι τρέχοντες θεωρητικοί προβληματισμοί αλλά και οι πλέον πρόσφατες μεθοδολογικές προσεγγίσεις για το ζήτημα της μελέτης ενός αρχαιολογικού υλικού, και συγκεκριμένα της νεολιθικής κεραμικής. Βασικούς ερευνητικούς στόχους της μελέτης αποτέλεσαν η τεχνολογία/παραγωγή των αγγείων, η πιθανή πρακτική χρήση και η κατανομή τους στο χώρο. Η μελέτη της τεχνολογίας και παραγωγής αποτέλεσε το πρώτο στάδιο έρευνας της κεραμικής του οικισμού της Αυγής, αφού είναι ουσιαστικά προαπαιτούμενο για την περαιτέρω ανάλυσή της. Στο στάδιο αυτό δόθηκαν απαντήσεις σε ερωτήματα σχετικά με το είδος και την ποσότητα των πρώτων υλών, τις τεχνικές που χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή, τη δευτερογενή επεξεργασία των επιφανειών, την όπτηση και τα διαφορετικά είδη διακόσμησης. Η προσέγγιση έγινε μέσω μακροσκοπικών παρατηρήσεων στο σύνολο της επιλεγμένης κεραμικής, έπειτα από την ψηφιακή καταγραφή και ανάλυση του υλικού. Παράλληλα, βασικός στόχος της παρούσας μελέτης, που συνιστά και το δεύτερο στάδιο ανάλυσης, ήταν η διερεύνηση της χρήσης των ποικίλων τύπων αγγείων στα διάφορα αρχαιολογικά σύνολα του οικισμού της Αυγής. Για το σκοπό αυτό αναλύθηκαν και συγκρίθηκαν οι συγκεκριμένοι χώροι που επιλέχθηκαν και αναφέρθηκαν παραπάνω, μέσα από τη μελέτη της κατανομής της κεραμικής στον άξονα του χώρου. Για τη μελέτη της χρήσης χρησιμοποιήθηκαν βιβλιογραφικές αναφορές από άλλες μελετημένες θέσεις της Νεολιθικής της Ελλάδας, αλλά και εθνογραφικές αναφορές σε σύγχρονες παραδοσιακές κοινωνίες, καθώς και η παρατήρηση αντίστοιχων ενδείξεων στο υπό μελέτη υλικό. Μέσα από την προσέγγιση της κατανομής των ιδιαίτερων τύπων και κατηγοριών κεραμικής στο χώρο στόχος ήταν να διαγνωστεί το ευρύτερο αρχαιολογικό περιβάλλον μέσα στο οποίο αυτή εντοπίστηκε και κατ’ επέκταση να σκιαγραφηθεί το νοηματικό περιεχόμενο που αποκτούσε κάθε φορά μέσα σε διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα και συνάφειες. Παράλληλα έγινε προσπάθεια να συζητηθούν τα αγγεία ή όστρακα που βρέθηκαν σε δεύτερη χρήση σε διάφορα αρχαιολογικά σύνολα του οικισμού – ως υπόστρωμα πήλινων κατασκευών, επένδυση λάκκων, βαρίδια, αποστρογγυλεμένα όστρακα, ολοκληρώνοντας έτσι μια συνολική ματιά στις κύριες και δευτερεύουσες χρήσεις που μπορεί να έχει η κεραμική στα πλαίσια ενός νεολιθικού οικισμού. Η εργασία ολοκληρώθηκε με την αναζήτηση αρχαιολογικών παράλληλων στην περιοχή της Μακεδονίας και Θράκης, της Θεσσαλίας, αλλά και των γειτονικών προς Βορρά Βαλκανικών χωρών- Αλβανία, Βόρεια Μακεδονία (FYROM), Βουλγαρία.