Η πρόσληψη της ορθογραφίας σε εκπαιδευτικό περιβάλλον: κοινωνιογλωσσολογική προσέγγιση

Abstract

In this thesis I investigate the attitudes towards the orthography of the Standard Modern Greek language, which are expressed by people engaged in Greek primary education, and I approach orthography as an issue of language, society and culture (see Sebba 2007). The Modern Greek nation-state has attempted its constitution on the idea of linguistic and cultural homogeneity by standardizing its national language and its national orthography (cf. Piller 2001, Johnson 2002). In this context of national identity construction, the orthography of Modern Greek language has been regulated on the basis of the rationalization of writing criterion, which attempts to reconcile the historical principle with the principle of simpler writing. However, the last two decades, the publication of a dictionary promotes the regulation of orthography on the basis of the archaistic criterion, which supports the dominance of the historical principle and the strict preservation of the etymon. In this context, these two prescriptive orthographic criteria are currently the subject of a debate on which is the most appropriate criterion for regulating Modern Greek orthography (see Κακριδή-Φερράρι 2008, Παπαναστασίου 2008, Tseronis & Iordanidou 2009, Ιορδανίδου 2014). Given that the national orthography constitutes an aspect of literacy in the standard language, these two criteria may be considered as linked to two different cultural literacies. On one hand, the criterion of the rationalization of writing stems from a Modern Greek cultural literacy. This literacy emphasizes the synchrony of the standard language and its writing and attempts to present Greek culture as an evolving system of values that integrates linguistic features of the past. On the other hand, the archaistic criterion stems from an archaistic cultural literacy, which emphasizes the diachronic continuity of language and, as a result, attempts to project classic antiquity features to the cultural present. Even though the two opposing orthographic criteria are antagonistic as to which will define national orthography, the global changes in written digital communication are currently reflected on Greek society through Greeklish. Greeklish, namely the representation of the Greek language through Latin characters, is a hybrid post-modern writing system. This system, which bears the mark of globalization, deviates from the national writing standards in digital media (cf. Androutsopoulos 2015, Spilioti 2019) and is connected with a new type of literacy, which challenges both the standards of the Modern Greek cultural literacy and those of the archaistic cultural literacy. My objective in this thesis is to investigate the attitudes towards the orthography of the Modern Greek language, which are expressed by a group of primary school teachers, a group of sixth-grade students and their parents. The quantitative data of my research come from an orthographic attitude questionnaire that has been compiled. In the analysis, I approach the different orthographic proposals, which come from the two opposing criteria for regulating Modern Greek orthography, and Greeklish as registers (Agha 2007). In this context, my aim is to investigate which register of Modern Greek orthography is perceived by the informants to be linked with literacy in the standard national language. Furthermore, I examine what the informants’ attitudes towards the different registers of Modern Greek orthography and the register of Greeklish reveal about their orthographic stereotypes. According to my findings, the teachers and the parents of the sample align themselves with the criterion of rationalization of writing and, as a result, they appear to be carriers of Modern Greek cultural literacy. Specifically, they express negative attitudes towards Greeklish and seem reluctant to familiarize themselves with the new global standards of written digital communication. In this way, they seem as the “guardians” of the orthography proposed by the criterion of the rationalization of writing and their attitudes towards orthography reflect their influence by the traditional national standards of literacy. However, students express positive attitudes towards using Greeklish, even though they share dominant linguistic, societal, and cultural values for the standard orthography. In addition, they present themselves as carriers of literacy practices that involve Greeklish in digital media. Consequently, their orthographic attitudes reflect their simultaneous influence by traditional and new global standards of writing and literacy.

Στη διατριβή μου διερευνώ τις στάσεις που εκφράζουν απέναντι στην ορθογραφία της Κοινής Νέας Ελληνικής (εφεξής, ΚΝΕ) άτομα εμπλεκόμενα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και προσεγγίζω την ορθογραφία ως ένα ζήτημα γλωσσικό, κοινωνικό και πολιτισμικό (βλ. Sebba 2007). Με την τυποποίηση της εθνικής του γλώσσας και της εθνικής του ορθογραφίας, το νεοελληνικό έθνος-κράτος έχει επιχειρήσει να στηρίξει την οικοδόμησή του στην ιδέα της γλωσσικής και πολιτισμικής ομοιογένειας (πρβλ. Piller 2001, Johnson 2002). Σε αυτό το πλαίσιο κατασκευής της εθνικής ταυτότητας, η ορθογραφία της ΚΝΕ έχει ρυθμιστεί από το κριτήριο του εξορθολογισμού της γραφής, το οποίο επιχειρεί να συμβιβάσει την ιστορική αρχή με την αρχή της απλούστερης γραφής. Ωστόσο, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η έκδοση ενός λεξικού προωθεί για τη ρύθμιση της ορθογραφίας το αρχαϊστικό κριτήριο, το οποίο υποστηρίζει την κυριαρχία της ιστορικής αρχής και την αυστηρή διατήρηση του ετύμου. Στο πλαίσιο αυτό, τα δύο κριτήρια ορθογραφικής ρύθμισης αποτελούν σήμερα το αντικείμενο αντιπαράθεσης σχετικά με το ποιο είναι το καταλληλότερο να ρυθμίσει την ορθογραφία της νέας ελληνικής γλώσσας (βλ. Κακριδή-Φερράρι 2008, Παπαναστασίου 2008, Tseronis & Iordanidou 2009, Ιορδανίδου 2014). Δεδομένου δε ότι η εθνική ορθογραφία συνιστά στοιχείο του γραμματισμού στην πρότυπη γλώσσα, τα δύο αυτά κριτήρια μπορούν να θεωρηθούν ως συνδεδεμένα με δύο διαφορετικούς πολιτισμικούς γραμματισμούς. Από τη μία, το κριτήριο του εξορθολογισμού της γραφής πηγάζει από έναν νεοελληνικό πολιτισμικό γραμματισμό. Ο γραμματισμός αυτός δίνει έμφαση στη συγχρονία της πρότυπης γλώσσας και της γραφής της και επιχειρεί να παρουσιάσει τον ελληνικό πολιτισμό ως ένα εξελισσόμενο σύστημα αξίων με αφομοιωμένα γλωσσικά στοιχεία του παρελθόντος. Από την άλλη, το αρχαϊστικό κριτήριο προκύπτει από έναν αρχαιοπρεπή πολιτισμικό γραμματισμό, ο οποίος δίνει έμφαση στη διαχρονία της γλώσσας και της γραφής και, ως εκ τούτου, επιχειρεί να προβάλλει στοιχεία της κλασικής αρχαιότητας στο πολιτισμικό παρόν. Παρά το γεγονός ότι τα δύο αντιτιθέμενα ορθογραφικά κριτήρια συγκρούονται για το ποιο θα καθορίσει την εθνική ορθογραφία, οι παγκόσμιες αλλαγές στη γραπτή ψηφιακή επικοινωνία έχουν γειωθεί σήμερα στην ελληνική κοινωνία μέσω των Greeklish. Τα Greeklish, δηλαδή η αναπαράσταση της ελληνικής γλώσσας με λατινικούς χαρακτήρες, είναι μια υβριδική μετανεωτερική σύνθεση γραφής. Η υβριδική αυτή γραφή, η οποία φέρει το στίγμα της παγκοσμιοποίησης, αποκλίνει από τα εθνικά πρότυπα γραφής (πρβλ. Αndroutsopoulos 2015, Spilioti 2019) και συνδέεται με ένα νέο είδος γραμματισμού, ο οποίος αμφισβητεί τόσο τα πρότυπα του νεοελληνικού πολιτισμικού γραμματισμού όσο και αυτά του αρχαιοπρεπούς. Στόχος μου στη διατριβή αυτή είναι να διερευνήσω τις στάσεις που εκφράζουν απέναντι στην ορθογραφία της ΚΝΕ μια ομάδα εκπαιδευτικών δημοτικού, μια ομάδα μαθητών/τριών της ΣΤ΄ τάξης και οι γονείς τους. Τα ποσοτικά δεδομένα της έρευνάς μου έχουν προκύψει από ένα ερωτηματολόγιο ανίχνευσης ορθογραφικών στάσεων που δημιουργήθηκε. Κατά την ανάλυση των δεδομένων μου, προσεγγίζω τις διαφορετικές ορθογραφικές προτάσεις των δύο αντιτιθέμενων κριτηρίων για τη ρύθμιση της νεοελληνικής ορθογραφίας και τα Greeklish ως λειτουργικές ποικιλίες γραφής (registers, Agha 2007). Στο πλαίσιο αυτό, στόχος μου είναι να διερευνήσω ποια λειτουργική ποικιλία γραφής της νεοελληνικής ορθογραφίας είναι συνδεδεμένη στην πρόσληψη των πληροφορητών/τριών με τον γραμματισμό στην πρότυπη εθνική γλώσσα. Παράλληλα, διερευνώ πώς οι στάσεις των πληροφορητών/τριών μου απέναντι στις διαφορετικές λειτουργικές ποικιλίες της νεοελληνικής ορθογραφίας και στην λειτουργική ποικιλία των Greeklish αποκαλύπτουν τα στερεότυπα τους για την ορθογραφία. Σύμφωνα με τα ευρήματά μου, οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς του δείγματος συντονίζονται με το εξορθολογιστικό κριτήριο για τη ρύθμιση της νεοελληνικής ορθογραφίας και, ως εκ τούτου, παρουσιάζονται ως φορείς του νεοελληνικού πολιτισμικού γραμματισμού. Ειδικότερα, οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς εκφράζουν αρνητικές στάσεις απέναντι στα Greeklish και δείχνουν απρόθυμοι/ες να εξοικειωθούν με τα νέα παγκόσμια πρότυπα γραπτής ψηφιακής επικοινωνίας. Έτσι προβάλλουν ως «θεματοφύλακες» της ορθογραφίας του εξορθολογιστικού κριτηρίου και οι ορθογραφικές τους στάσεις αντανακλούν την επιρροή που έχουν δεχτεί από τα παραδοσιακά εθνικά πρότυπα γραμματισμού. Ωστόσο, οι μαθητές/τριες, μολονότι μοιράζονται κυρίαρχες γλωσσικές, κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες για την επίσημη ορθογραφία, εκφράζουν θετικές στάσεις απέναντι στη χρήση των Greeklish. Επίσης, παρουσιάζονται ως φορείς της πρακτικής γραμματισμού των Greeklish στα ψηφιακά μέσα. Ως εκ τούτου, οι ορθογραφικές στάσεις των μαθητών/τριών αντανακλούν την ταυτόχρονη επιρροή τους από τα παραδοσιακά και τα νέα παγκόσμια πρότυπα γραφής και γραμματισμού.