Διεθνοποίηση, πολιτικές για τη γλώσσα και η ηγεμονία της αγγλικής: μια μελέτη για τις νέες μορφές διακυβέρνησης, τη γνώση και τις ταυτότητες στα ελληνικά ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης

Abstract

This doctoral dissertation examines the changes being promoted in the field of Greek Higher Education under the influence of dominant European and global educational discourses on internationalization and visibility and the extent to which language issues are involved. In particular, we seek to (a) explore the forms of knowledge and power that emerge in relation to the call for internationalizing higher education institutions with particular reference to the dominance of the English language and (b) to identify the means by which changes in forms of knowledge and social control are ‘articulated’ through processes of recontextualisation at the national and local levels and impact on the formation of academic practices and legitimate academic identities. Empirical data is derived from the textual analysis of the External Evaluation Reports produced during national evaluation processes, semi-structured interviews with academics in positions responsible for departmental/institutional policy-making and questionnaires addressed to the total number of academics employed in each of the fifteen departments of five different institutions which consist our sample. Our theoretical framework is grounded in Foucault’s notions of discourse and governmentality (Foucault, 1991) as these are applied in current analyses of educational policies (Ball, 2008b; Dean, 1999; Perryman et al., 2017) and language policies/practices (Martín Rojo, 2017) as well as Bernstein’s theory on pedagogic discourse (Bernstein, 2000). In particular, the Bernsteinian concepts of classification, framing and orientation to meanings are utilized to explore the means and the sites formed where academics (re)construct their pedagogic and academic identities9. One of the main findings of our study is that co-articulations of the discourse of internationalisation are recontextualised at the national level with reference to values such as competitiveness, quality assurance and performativity. In this context, the adoption of the English language is projected as a necessary condition of any institution aspiring to raise its competitiveness while at the same time language use emerges as a means of exercising power over individuals. We note, however, that at the local / institutional level boundaries and shifts in academic practices are being negotiated by academics, who may reproduce, challenge and / or transform dominant discourses by drawing legitimacy from different sources. This makes identity construction a continuous and reflective process, elements of which are detected in the data of our research and indicate that hybrid identity types dominate.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή εξετάζει τις αλλαγές που προωθούνται στο πεδίο της Ελληνικής Ανώτατης Εκπαίδευσης υπό την επιρροή του κυρίαρχου Ευρωπαϊκού και παγκόσμιου εκπαιδευτικού λόγου για διεθνή προβολή και αναγνωρισιμότητα και το βαθμό που εμπλέκονται ζητήματα γλώσσας. Ειδικότερα, επιδιώκουμε να διερευνήσουμε τις μορφές γνώσης και εξουσίας που αναδύονται σε σχέση με την επιταγή για διεθνοποίηση των ιδρυμάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης με ιδιαίτερη αναφορά στο ζήτημα της κυριαρχίας της Αγγλικής γλώσσας και να εντοπίσουμε τους τρόπους με τους οποίους οι αλλαγές στις μορφές γνώσης και κοινωνικού ελέγχου αρθρώνονται μέσα από αναπλαισιώσεις στο εθνικό και τοπικό επίπεδο και επιδρούν στη διαμόρφωση των ακαδημαϊκών πρακτικών και των θεμιτών ακαδημαϊκών ταυτοτήτων. Η εμπειρική έρευνα συμπεριλαμβάνει δεκαπέντε τμήματα πέντε Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων. Συγκεκριμένα, τα δεδομένα πρόεκυψαν από (α) την κειμενική ανάλυση των εκθέσεων εξωτερικής αξιολόγησης (ΕΕΑ) των τμημάτων της έρευνας όπως αυτές παρήχθησαν και διακινήθηκαν από την ΑΔΙΠ, (β) ημιδομημένες συνεντεύξεις με 25 ακαδημαϊκούς που βρίσκονταν σε θέσεις διοικητικής ευθύνης για την χάραξη ιδρυματικής/τμηματικής πολιτικής κατά το διάστημα της έρευνας, (γ) ερωτηματολόγια που απευθύναμε στο σύνολο των μελών ΔΕΠ/ΕΠ των τμημάτων της έρευνας. Θεωρητικά η μελέτη θεμελιώνεται στην έννοια του λόγου και της κυβερνησιμότητας, του Foucault όπως έχει εξελιχτεί στη σύγχρονη ανάλυση εκπαιδευτικών πολιτικών (Ball, 2008b·Dean, 1999· Perryman et al., 2017) και γλωσσικών πολιτικών/πρακτικών (Martín Rojo, 2017) όσο και στην έννοια του παιδαγωγικού λόγου του Bernstein (2000). Συγκεκριμένα, με τη λειτουργικοποίηση των εννοιών της ταξινόμησης, της περιχάραξης και του νοηματικού προσανατολισμού, όπως αναπτύχθηκαν στη θεωρία του Bernstein (1990, 2000) αναλύουμε τους τρόπους και τους χώρους εντός των οποίων (ανα)διαμορφώνονται οι παιδαγωγικές και επαγγελματικές ταυτότητες. Ένα βασικό συμπέρασμα της μελέτης είναι ότι οι συναρθρώσεις του λόγου της διεθνοποίησης αναπλαισιώνονται στο εθνικό επίπεδο με αναφορά σε αξίες όπως η ανταγωνιστικότητα, η διασφάλιση ποιότητας και η επιτελεστικότητα. Σε αυτό το πλαίσιο η υιοθέτηση της Αγγλικής γλώσσας προβάλλεται ως αναγκαία συνθήκη ενός ανταγωνιστικού ιδρύματος ενώ παράλληλα αναδεικνύεται σε μέσον άσκησης εξουσίας στα άτομα. Παρατηρούμε ωστόσο ότι στο τοπικό/ιδρυματικό επίπεδο τα όρια και οι αλλαγές στις πρακτικές γίνονται αντικείμενο διαπραγμάτευσης από τους ακαδημαϊκούς, οι οποίοι άλλοτε αναπαράγουν, και άλλοτε αμφισβητούν ή/και μετασχηματίζουν τα κυρίαρχα πρότυπα αντλώντας νομιμοποίηση από διαφορετικούς πόρους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η συγκρότηση των ταυτοτήτων να γίνεται μια συνεχή και αναστοχαστική διαδικασία, στοιχεία της οποίας ανιχνεύονται στα δεδομένα της έρευνά μας και υποδεικνύουν ότι κυριαρχούν υβριδικοί τύποι ταυτότητας.