Η μουσική αγωγή στους βρεφονηπιακούς και παιδικούς σταθμούς στην Ελλάδα: θεωρητικές προσεγγίσεις και πραγματικότητα μέσα από τις απόψεις βρεφονηπιοκόμων της Ηπείρου

Abstract

The role of music in training, education and generally in the cultivation of a person has already been clear since the times of ancient Greece. Top thinkers’ like Plato and Aristoteles considered music as an indispensable part of education of young people, with Plato referring to music as the top of all educational tools (Raptis, 2007·Wigram, Nygaard & Bonde, 2002). A review of bibliography about the contribution of music in child development, shows that engagement with music activities from preschool age, reinforces the positive development and helps children cultivate their abilities and skills. The use of music in teaching is considered to reinforce learning in many ways, as research data from various scientific fields, such as pedagogy and psychology, have proved. Also, music constitutes the basis for the creation of a more favorable learning climate in class and the adaption of child to the school routine, contributing to the elimination of stress (Murphey, 1992). A basic factor that renders teaching and learning more effective through music, is the motivation that students get through its use. In parallel, through the use of music in teaching and the approach of other cognitive fields (by using music) reinforces the notion of interdisciplinarity (Dogani, 2012). By referring to the use of music during preschool age, we don’t mean the learning of theory or any musical instrument, but the use of music activities and applications for the reinforcement of the learning procedure. In summary, it can be said that there is already an extensive enough theoretical and research basis worldwide, supporting the contribution of music during preschool age. The study aims at the researching of music education during preschool age. Its main goal is to study the preschool teachers views about the contribution of music to the development of early childhood age. Initially, in a theoretical level, there is an extensive reference on child welfare in Greece. The bibliographic review starts from the establishment of the Greek state, since we have the first reports for the need recognition of taking care of children and mainly the war orphans. This reference in childcare and welfare for the child in Greece is completed with the through the ages evolution of the institutional framework for the purposes of preschool daycare centers since their establishment until today. A brief historical review of preschool education and the curriculum applying to preschool age in Europe and America, are referred in the theoretical part of this thesis. In addition, the influence of music education in the fields of child development during infancy, is examined, with references to scientific data, which come from a variety at research in the fields of pedagogical science, psychology and neuroscience. The importance of music integration in preschool education is also discussed, as well as the academic education of preschool teachers, considering the difficulties they face with the implementation of music activities into the preschool class. The conclusions of the study after the correlations which were made and the statistical analysis of various parameters, which are explained in the theoretical framework of this text, give a picture of today’s reality in the field of preschool education and more specifically in preschool daycare centers. For the carrying out of the research, the Mixed Research Method (MRM) was preferred with the combination of quantitative and qualitative data. A comparative study was carried out with basic tools the questionnaire and the interview. 300 questionnaires were distributed to kindergartens in the region of Epirus, 240 of which were answered and collected by the researcher. Twenty-five personal interviews were also conducted in kindergartens, documenting and analyzing, in depth, the results of the research. The preschool teachers views regarding the contribution of the music education to children’s development were researched. Specifically, there was research on the following aspects: the frequency with which preschool teachers perform music activities in kindergartens, the kind of music activities that both preschool teachers and the children prefer, and the content of their academic studies with emphasis on music lessons. In addition, the feeling of safety of the preschool teachers during the performance of musical activities was investigated, as well as, the factors that may be responsible for the relevant insecurity. The results of the study showed that preschool teachers value highly the music contribution to children development, considering it as an integral part of the daily program of kindergartens activities. 76.3% of preschool teachers said that music further reinforces children’s motor development, 73.5% of them supporting that it helps children’s emotionally development, and 71.2% of preschool teachers claimed that music promoted children’s aesthetic cultivation. The development of children’s creativity through music education follows with a percentage of 65.1%, then language development with 59.6%, social development with 56.2% and finally comes the cognitive development of children with a percentage of 48.9%. They also stated that they perform music activities almost every day. Factors that seems to be more relevant to the frequency of engagement with music activities, were the participants age and their years amount of previous service in kindergartens, the music lessons that teachers attended during their academic studies, as well as their content. Interestingly, the specialized knowledge in music did not seem to have a statistically significant correlation with the frequency of infants and children being engaged with music activities. As the participants of the study stated, the music activities that they perform daily are: rhythmic education (48,7%) and singing (85,8%), while 2-3 times a week they perform activities in which musical instruments are used by preschool teachers (63,8%), activities in which musical instruments are used by children (59,5%), sound stories (50,6%), listening to music (45,7%), and music-language activities (49,4%). The majority of preschool teachers stated that they mostly prefer singing (85,9%), listening to music (62,3%) and rhythmic activities (61,2%), while quite often they prefer music with instruments (41,0%), audio stories (38,7%), and music-language activities (35,5%). Respectively, they consider that children really like singing (79,2%), music with instruments (67.1%), listening to music (46,6%) and rhythmic activities (79,8%). In addition, they consider that they prefer audio stories (47,8%) and music-language activities (41,1%). Regarding to the safety that preschool teachers feel when performing music activities, they said that most of them feel quite safe. Specifically, they feel very safe when they are singing a song (66,1%), listening to music (61,3%) and doing rhythmic activities (59,2%), while they feel quite safe when they are performing music with instruments (40,0%), audio stories (37,9%), and music-language activities (36,7%). Factors that seem to influence both the preferences and the security that they feel, are the training in music education after the framework of academic studies, the knowledge of a musical instrument and also the amateur engagement with music. Among the factors that cause insecurity at preschool teachers about the performing of music activities are, at the higher percentage, insufficient music knowledge (83,4%), followed by the lack of pedagogical material (76,3%), and finally the unspecified goals, purposes and activities of music (63,6%), as described in the operating regulations of kindergartens. In the results of this study, we could additionally see the positive view of preschool teachers for the contribution of other arts to children’s development. Statistically significant results among the factors associated with their view on the positive contribution of other arts to children’s overall development were revealed, depending on whether preschool teachers had specialized knowledge in music, whether they attended music lessons during their studies and weather they attended music lessons after the framework of their academic studies. Concluding the aim of this study and its conclusions is the reader to gain an idea of the current reality of music education in kindergartens during early childhood, as it is imprinted through the eyes of preschool teachers. In this way, the research contributes to the scientific progress of further research on early childhood and the recognition of music education value from infancy and during the age that children can be hosted in kindergartens.

Ο ρόλος της μουσικής στην αγωγή, την εκπαίδευση και γενικότερα την καλλιέργεια του ατόμου αναδείχτηκε ήδη από την αρχαία Ελλάδα. Κορυφαίοι διανοητές, όπως ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, θεωρούσαν τη μουσική απαραίτητο κομμάτι της εκπαίδευσης των νέων, με τον Πλάτωνα να αναφέρει ότι η μουσική είναι το ανώτατο από όλα τα εκπαιδευτικά εργαλεία (Raptis, 2007·Wigram, Nygaard & Bonde, 2002). Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας για τη συμβολή της μουσικής στην ανάπτυξη του παιδιού φανερώνει ότι η ενασχόληση με μουσικές δραστηριότητες από την προσχολική ηλικία, ενισχύει την θετικότερη ανάπτυξη και βοηθά τα παιδιά να καλλιεργήσουν τις δεξιότητές τους. Η χρήση μουσικής στη διδασκαλία θεωρείται ότι ενισχύει με πολλούς τρόπους τη μάθηση, όπως έχουν αποδείξει ερευνητικά δεδομένα μελετών από διάφορους επιστημονικούς κλάδους όπως η παιδαγωγική και η ψυχολογία. Ακόμη η μουσική αποτελεί τη βάση για τη δημιουργία ενός ευνοϊκότερου μαθησιακού κλίματος στην τάξη και προσαρμογής του παιδιού στη σχολική ρουτίνα, συντελώντας και στην αποβολή του άγχους (Murphey, 1992). Ένας βασικός πυλώνας που καθιστά αποτελεσματικότερη τη διδασκαλία και μάθηση με τη χρήση της μουσικής, είναι το κίνητρο που αποκτούν οι μαθητές. Παράλληλα, με τη χρήση της μουσικής στη διδασκαλία και την προσέγγιση και άλλων γνωστικών αντικειμένων μέσω αυτής, ενισχύεται η διαθεματικότητα (Δογάνη, 2012). Με την αναφορά στη μουσική κατά την περίοδο της προσχολικής ηλικίας δεν εννοείται σίγουρα η εκμάθηση μουσικής θεωρίας ή κάποιου μουσικού οργάνου, αλλά η υλοποίηση μουσικών δραστηριοτήτων και εφαρμογών για την ενίσχυση της μαθησιακής διαδικασίας. Συνοψίζοντας μπορεί να λεχθεί ότι υπάρχει ήδη ένα αρκετά μεγάλο θεωρητικό και ερευνητικό υπόβαθρο σε παγκόσμιο επίπεδο που υποστηρίζει τη μεγάλη συμβολή της μουσικής στην προσχολική ηλικία. Στη διερεύνηση της μουσικής αγωγής στην προσχολική ηλικία στοχεύει και η παρούσα μελέτη. Κύριος σκοπός της είναι να μελετηθούν οι απόψεις των βρεφονηπιοκόμων σχετικά με τη συμβολή της μουσικής αγωγής στην ανάπτυξη των παιδιών της πρώιμης παιδικής ηλικίας. Αρχικά, στο θεωρητικό πλαίσιο γίνεται μια εκτενής αναφορά για την πρόνοια του παιδιού στην Ελλάδα. Χρονικά η βιβλιογραφική ανασκόπηση ξεκινά από τη σύσταση του Ελληνικού κράτους, από όταν υπήρξαν και οι πρώτες αναφορές για την ανάγκη μέριμνας των παιδιών και κυρίως των ορφανών του πολέμου. Η αναφορά στη μέριμνα και πρόνοια για το παιδί στην Ελλάδα ολοκληρώνεται με την παρουσίαση της διαχρονικής εξέλιξης του θεσμικού πλαισίου και των σκοπών των βρεφονηπιακών σταθμών από ιδρύσεώς τους έως σήμερα. Μια σύντομη ιστορική ανασκόπηση της προσχολικής αγωγής καθώς και των προγραμμάτων σπουδών που απευθύνονται στην προσχολική ηλικία σε Ευρώπη και Αμερική, αναφέρονται στο θεωρητικό μέρος της διατριβής. Επιπλέον εξετάζεται η επιρροή της μουσικής αγωγής στους τομείς ανάπτυξης των παιδιών από τη βρεφική ηλικία, με αναφορές σε επιστημονικά δεδομένα τα οποία προκύπτουν από μια ποικίλα ερευνών της παιδαγωγικής επιστήμης, της ψυχολογίας αλλά και των νευροεπιστημών. Επίσης συζητείται η σημαντικότητα της ένταξης της μουσικής αγωγής στην προσχολική εκπαίδευση, η ακαδημαϊκή εκπαίδευση των βρεφονηπιοκόμων αλλά και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν σχετικά με την εφαρμογή μουσικών δραστηριοτήτων στην προσχολική τάξη. Τα συμπεράσματα της μελέτης μετά τις συσχετίσεις που έγιναν και στατιστική ανάλυση διαφόρων παραμέτρων που εξηγούνται στο θεωρητικό πλαίσιο του κειμένου, δίνουν μια εικόνα της σημερινής πραγματικότητας στον χώρο της προσχολικής αγωγής και πιο συγκεκριμένα στους βρεφονηπιακούς σταθμούς. Για την διεξαγωγή της έρευνας προτιμήθηκε η Μεικτή Μέθοδος Έρευνας (Μ.Μ.Ε), με το συνδυασμό ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων. Πραγματοποιήθηκε μια συγκριτική μελέτη με βασικά εργαλεία το ερωτηματολόγιο και την συνέντευξη. Διανεμήθηκαν 300 ερωτηματολόγια σε παιδικούς και βρεφονηπιακούς σταθμούς της περιφέρειας Ηπείρου, από τα οποία απαντήθηκαν και συλλέχθηκαν πίσω από την ερευνήτρια τα 240. Πραγματοποιήθηκαν επίσης εικοσιπέντε προσωπικές συνεντεύξεις, στους παιδικούς σταθμούς, που βοήθησαν στην καλύτερη ερμηνεία και ανάλυση σε βάθος των αποτελεσμάτων της έρευνας. Διερευνήθηκαν οι απόψεις των βρεφονηπιοκόμων σχετικά με τη συμβολή της μουσικής αγωγής στην ανάπτυξη των παιδιών, τη συχνότητα που εκτελούν οι βρεφονηπιοκόμοι μουσικές δραστηριότητες στους Παιδικούς Σταθμούς, τις μουσικές δραστηριότητες που προτιμούν τόσο οι ίδιοι όσο και τα παιδιά και το περιεχόμενο των ακαδημαϊκών τους σπουδών με έμφαση στο μάθημα της μουσικής. Διερευνήθηκε επιπλέον, η ασφάλεια που νιώθουν οι βρεφονηπιοκόμοι κατά τη διάρκεια εκτέλεσης μουσικών δραστηριοτήτων καθώς και οι παράγοντες που ενδεχομένως ευθύνονται για τη σχετική ανασφάλεια. Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι οι βρεφονηπιοκόμοι εκτιμούν ιδιαίτερα τη συμβολή της μουσικής στην ανάπτυξη των παιδιών θεωρώντας την στην πλειοψηφία τους αναπόσπαστο κομμάτι του καθημερινού προγράμματος δραστηριοτήτων του παιδικού σταθμού. Οι ίδιοι υποστήριξαν σε ποσοστό 76,3% ότι η μουσική ενισχύει περισσότερο την κινητική ανάπτυξη των παιδιών, την συναισθηματική 73,5%, και την αισθητική καλλιέργεια των παιδιών σε ποσοστό 71,2%. Ακολουθεί η ανάπτυξη της δημιουργικότητας των παιδιών μέσω της μουσικής αγωγής με ποσοστό 65,1%, η γλωσσική ανάπτυξη 59,6%, έπειτα η κοινωνική ανάπτυξη 56,2% και τέλος η γνωστική ανάπτυξη των παιδιών με ποσοστό 48,9%. Επίσης δήλωσαν ότι εκτελούν σχεδόν καθημερινά δραστηριότητες μουσικής. Παράγοντες που φάνηκαν να σχετίζονται περισσότερο με την συχνότητα ενασχόλησης ήταν η ηλικία και τα χρόνια προϋπηρεσίας των συμμετεχόντων, καθώς και τα μαθήματα μουσικής που παρακολούθησαν κατά τη διάρκεια των ακαδημαϊκών τους σπουδών, όπως και το περιεχόμενο αυτών. Ενδιαφέρον έχει το γεγονός, ότι οι εξειδικευμένες γνώσεις στη μουσική δεν φάνηκε να έχουν στατιστικά σημαντική συσχέτιση με την συχνότητα ενασχόλησης των βρεφονηπιοκόμων και των παιδιών με μουσικές δραστηριότητες. Όπως ανέφεραν οι συμμετέχοντες στη μελέτη, οι μουσικές δραστηριότητες που εκτελούν καθημερινά είναι μουσικοκινητική αγωγή (48,7%) και τραγούδι (85,8%), ενώ 2-3 φορές την εβδομάδα εκτελούν δραστηριότητες με χρήση μουσικών οργάνων από τους εκπαιδευτικούς (63,8%), δραστηριότητες με χρήση μουσικών οργάνων από τα παιδιά (59,5%), ηχο-ιστορίες (50,6%), ακρόαση μουσικής (45,7%) και οι μουσικές-γλωσσικές δραστηριότητες (49,4%). Οι βρεφονηπιοκόμοι δήλωσαν στη πλειοψηφία τους ότι προτιμούν πολύ το τραγούδι (85,9%), την ακρόαση μουσικής (62,3%) και τη μουσικοκινητική (61,2%), ενώ προτιμούν αρκετά την μουσική με όργανα (41,0%), τις ηχο-ιστορίες (38,7%) και τις μουσικές-γλωσσικές δραστηριότητες (35,5%). Αντίστοιχα, οι ίδιοι θεωρούν ότι στα παιδιά αρέσει πολύ το τραγούδι (79,2%), η μουσική με όργανα (67,1%), η ακρόαση μουσικής (46,6%) και η μουσικοκινητική (79,8%). Επιπλέον, θεωρούν ότι προτιμούν αρκετά τις ηχο-ιστορίες (47,8%) και τις μουσικές-γλωσσικές δραστηριότητες (41,1%). Όσον αφορά την ασφάλεια που νιώθουν οι βρεφονηπιοκόμοι εκτελώντας μουσικές δραστηριότητες, δήλωσαν στην πλειοψηφία τους ότι νιώθουν αρκετά ασφαλείς. Συγκεκριμένα νιώθουν πολύ ασφαλείς κατά την εκτέλεση τραγουδιού (66,1%), ακρόασης μουσικής (61,3%) και μουσικοκινητικής (59,2%), ενώ νιώθουν αρκετά ασφαλείς κατά την εκτέλεση μουσικής με όργανα (40,0%), ηχο-ιστοριών (37,9%) και μουσικών-γλωσσικών δραστηριοτήτων (36,7%). Παράγοντες που φάνηκε να επηρεάζουν περισσότερο τις προτιμήσεις αλλά και την ασφάλεια που νιώθουν οι ίδιοι, είναι η επιμόρφωση στη μουσική αγωγή εκτός του πλαισίου ακαδημαϊκών σπουδών, η γνώση κάποιου μουσικού οργάνου αλλά και η ερασιτεχνική ενασχόληση με τη μουσική. Στους παράγοντες που προκαλούν ανασφάλεια στους βρεφονηπιοκόμους για την εκτέλεση δραστηριοτήτων μουσικής είναι σε μεγαλύτερο ποσοστό οι μη επαρκείς μουσικές γνώσεις (83,4%), ακολουθεί η ανεπάρκεια παιδαγωγικού υλικού (76,3%) και τέλος οι μη καθορισμένοι στόχοι, σκοποί και δραστηριότητες μουσικής αγωγής (63,6%) στους κανονισμούς λειτουργίας των παιδικών σταθμών. Στα αποτελέσματα της μελέτης φάνηκε επιπρόσθετα και η θετική άποψη των βρεφονηπιοκόμων για τη συμβολή των άλλων τεχνών στην ανάπτυξη των παιδιών. Στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα ανάμεσα στους παράγοντες που συσχετίστηκαν με τη άποψή τους για τη θετική συμβολή των άλλων τεχνών στην ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών φάνηκαν ανάμεσα στο εάν οι ίδιοι είχαν εξειδικευμένες γνώσεις στη μουσική, εάν έχουν παρακολουθήσει μαθήματα μουσικής κατά τη διάρκεια των σπουδών, καθώς και εάν έχουν παρακολουθήσει μαθήματα μουσικής εκτός του πλαισίου των ακαδημαϊκών σπουδών τους. Ολοκληρώνοντας, το ζητούμενο της μελέτης και τα συμπεράσματα αυτής, είναι ο αναγνώστης να αποκομίσει μια εικόνα της σημερινής πραγματικότητας της μουσικής αγωγής στους βρεφονηπιακούς σταθμούς κατά τη διάρκεια της πρώιμης παιδικής ηλικίας, όπως αυτή αποτυπώνεται μέσα από βλέμμα των βρεφονηπιοκόμων. Με τον τρόπο αυτό η έρευνα συμβάλλει στην επιστημονική εξέλιξη της έρευνας για την πρώιμη παιδική ηλικία και για την αξία της μουσικής αγωγής από τη βρεφική ηλικία, από τη στιγμή δηλαδή που τα παιδιά μπορούν να αρχίσουν να φιλοξενούνται στους παιδικούς και βρεφονηπιακούς σταθμούς.