Διομαδική επαφή και συλλογική δράση: γεφυρώνοντας δύο ανταγωνιστικές προσεγγίσεις για την κοινωνική αλλαγή

Abstract

Prejudice reduction via intergroup contact has long been considered one of the best tools Social Psychology had to offer for improving intergroup relations and promoting social transformation. On the other hand collective action is probably the most widely used - as well as the most effective - strategy for social change. Theory and research suggests that the two approaches are incompatible; not only do they represent two conflicting processes (the first one involving a top-down, the second one a bottom-up process), but also intergroup contact has been found to blur minorities’ perceptions of experienced collective injustices and to curb their intentions to engage in collective action – a phenomenon called the ‘sedative’ effect of contact. The purpose of the present work is twofold: a) to further investigate the sedative effect of intergroup contact, using a never-examined-before minority group and b) to attempt a reconciliation between the two conflicting aproaches to social change, namely prejudice reduction via intergroup contact and collective action. Study 1 was conducted with a sample of 228 Greek immigrants in Germany and it explored the relationships between intergroup contact (i.e. contact with Germans) and intentions to participate in collective action to improve the conditions of Greeks in Germany as a whole. It tested a model with positive and negative intergroup contact as predictors, support for social change, collective efficacy and access to mobilization networks as mediating variables and collective action intentions as the outcome variable. It further tested the same model with positive and negative intragroup contact (i.e. with other Greeks in Germany) as predictors. Even though I did find evidence for the sedative effect of contact, the findings suggest that it is mostly intragroup processes, rather than intergroup relations, that play a major part in immigrants’ collective mobilization. Subsequently, while acknowledging the concerns raised by theoretical considerations and empirical findings regarding the unfavorable effects of intergroup contact for minority members, I highlight the significance of the prejudice reduction approach. In Study 2 I propose a mechanism that can bridge the two conflicting approaches to social change, taking into account that it is not only on the shoulders of minorities to initiate social change. Namely, I suggest that by reducing prejudice intergroup contact can serve to boost intergroup solidarity. Using a sample of 199 participants, split into three groups, the study explored the relationship between contact with three minority groups (gay men, people with disabilities, and immigrants) and intentions to participate in collective action for the benefit of these minorities. It further explored the mediating role of the cognitive dimension of prejudice, namely the stereotypes of competence and warmth. The findings suggest that intergroup contact can indeed promote intergroup solidarity and that this relationship is mediated differently depending on the outgroup in question. Implications of the studies’ findings are discussed, while further emphasizing the importance of reconciling the two approaches to social change.

Η μείωση της προκατάληψης μέσω διομαδικής επαφής θεωρείται ένα από τα καλύτερα εργαλεία για τη βελτίωση των διομαδικών σχέσεων και την προώθηση του κοινωνικού μετασχηματισμού που έχει να προσφέρει η Κοινωνική Ψυχολογία. Παράλληλα, η συλλογική δράση αποτελεί ίσως την πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη – αλλά και την πιο αποτελεσματική – στρατηγική για την κοινωνική αλλαγή. Τόσο η θεωρία όσο και η έρευνα υπαινίσσονται ότι οι δύο αυτές προσεγγίσεις είναι ασύμβατες· όχι μόνο αντιπροσωπεύουν δύο ανταγωνιστικές διεργασίες (η πρώτη περιλαμβάνει μια διαδικασία «από τα πάνω», η δεύτερη «από τα κάτω»), αλλά επίσης η διομαδική επαφή έχει βρεθεί να «θολώνει» τις αντιλήψεις μειονοτήτων σχετικά με τις συλλογικές αδικίες που βιώνουν και να μειώνει τις προθέσεις τους να προβούν σε συλλογική δράση – φαινόμενο που αποκαλείται «κατασταλτική» δράση της επαφής. Ο σκοπός της παρούσας εργασίας είναι διττός: α) να εξετάσει περαιτέρω την κατασταλτική επίδραση της διομαδικής επαφής σε μειονοτικό δείγμα που δεν έχει ερευνηθεί στο παρελθόν και β) να επιχειρήσει ένα συμβιβασμό ανάμεσα στις δύο ανταγωνιστικές προσεγγίσεις στην κοινωνική αλλαγή, τη μείωση δηλαδή της προκατάληψης μέσω διομαικής επαφής και τη συλλογική δράση. Η Μελέτη 1 διενεργήθηκε σε δείγμα 228 μεταναστών και μεταναστριών ελληνικής καταγωγής στη Γερμανία και διερεύνησε τη σχέση ανάμεσα στη διομαδική επαφή (επαφή με άτομα γερμανικής καταγωγής) και προθέσεων για συμμετοχή σε συλλογική δράση για τη βελτίωση των συνθηκών των Ελλήνων στη Γερμανία συνολικά. Εξέτασε ένα μοντέλο με τη θετική και αρνητική διομαδική επαφή ως προβλεπτικές μεταβλητές, τη στήριξη της κοινωνικής αλλαγής, τη συλλογική αποτελεσματικότητα και την πρόσβαση σε δίκτυα κινητοποίησης ως διαμεσολαβητικές μεταβλητές και τις προθέσεις για συλλογική δράση ως ανεξάρτητη μεταβλητή. Επιπλέον εξέτασε το ίδιο μοντέλο με τη θετική και αρνητική ενδοομαδική επαφή (με άλλα άτομα ελληνικής καταγωγής στη Γερμανία) ως προβλεπτικές μεταβλητές. Παρά το γεγονός ότι βρέθηκαν ενδείξεις για την κατασταλτική δράση της επαφής, τα αποτελέσματα υπαινίσσονται ότι πιο σημαντικό ρόλο στη συλλογική κινητοποίηση των μεταναστών παίζουν ενδοομαδικές διεργασίες και όχι οι διομαδικές σχέσεις. Στη συνέχεια, ενώ αναγνωρίζονται οι ανησυχίες λόγω θεωρητικών προβληματισμών και εμπειρικών ευρημάτων σχετικά με τις αρνητικές επιπτώσεις της διομαδικής επαφής για τα μέλη μειονοτήτων, υπογραμμίζεται η σημασία της προσέγγισης μείωσης της προκατάληψης. Στη Μελέτη 2 προτείνω ένα μηχανισμό που μπορεί να αποτελέσει γέφυρα ανάμεσα στις δύο ανταγωνιστικές προσεγγίσεις για την κοινωνική αλλαγή, λαμβάνοντας υπόψη ότι δεν είναι ευθύνη μόνο των μειονοτήτων να εκκινήσουν την κοινωνική αλλαγή. Συγκεκριμένα προτείνω ότι, μειώνοντας την προκατάληψη, η διομαδική επαφή μπορεί να προάγει τη διομαδική αλληλεγγύη. Σε δείγμα 199 συμμετεχόντων, που χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες, εξετάστηκε η σχέση μεταξύ επαφής με τρεις μειονότητες (ομοφυλόφιλοι, άτομα με αναπηρία και μετανάστες) και προθέσεων για συμμετοχή σε συλλογική δράση προς όφελος αυτών των μειονοτήτων. Εξετάστηκε ο διαμεσολαβητικός ρόλος της γνωστικής διάστασης της προκατάληψης, και ονομαστικά των στερεοτύπων της ικανότητας και της θέρμης. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η διομαδική επαφή μπορεί πράγματι να προωθήσει τη διομαδική αλληλεγγύη και ότι αυτή η σχέση διαμεσολαβείται διαφορετικά ανάλογα με την εξω-ομάδα υπό εξέταση. Η συζήτηση για τη σημασία των αποτελεσμάτων των μελετών δίνει έμφαση στη δυνατότητα συμβιβασμού των δύο προσεγγίσεων στην κοινωνική αλλαγή.