Μελέτη σχέσεων μεταξύ χαρακτηριστικών της εργασίας, επαγγελματικής εξουθένωσης, ικανοποίησης από το επάγγελμα και στάσεις των εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

The aim of this thesis was to capture the possible sources of problems of the Greek school as a working environment and describe the levels of job satisfaction and burnout among Greek secondary and high school teachers during a period of economic crisis. Additionally, the correlation of job satisfaction and burnout with each other and with the various job and personal characteristicsand sources of problems was assessed. The research was carried out in two phases, the pilot phase and the main research, using national convenience samples (n=114 and n=460 respectively). Overall job satisfaction was measured using a short questionnaire, constructed and validated in the pilot phase. Burnout levels were assessed using the MBI instrument, already validated in Greek teachers. A questionnaire to highlight sources of problems was constructed for the purpose of this study. Overall job satisfaction questionnaire showed very satisfactory psychometric properties and proved to be a reliable, simple and easy-to-usein strument. The three-dimensional structure of MBI was confirmed, against alternative structures. Latent Profile Αnalysis was applied for the first time in a Greek setting and identified four profiles: burnout (all MBI dimensions have high values), overextended (only emotional exhaustion has high values), inefficient (only lack of personal accomplishment has high values) and engaged (all MBI dimensions have low values). Analysis of the questionnaire of possible sources of problems of the Greek school as a working environment revealed nine dimensions: school’ principal, time pressure, school culture, supporting relationships, working environment, educational policy, training, students and benefits. Educational policy (being centralised, restrictive, constantly changing and without taking into account the teachers in class), lack of flexibility of the school to adjust to modern reality, reduced salaries and need for training scored among the ten highest problems in school. The social dimension (as assessed by relationships with the school principal, parents and colleagues and the school climate) and working conditions do not seem to trouble the teachers. Women are bothered more by time pressure, lack of training and students’ misbehaviour than men, who are more depersonalised. Teachers at general schools have more time pressure and more problems associated with student misbehaviour. The latter holds in technical schools too. Younger teachers (< 40 years old) are more affected by low pay. Job satisfaction levels of teachers were high. Job satisfaction was negatively and positively correlated with emotional exhaustion and personal accomplishment respectively. Time pressure and school climate were also negatively correlated with job satisfaction. Levels of burnout out were relatively low, especially in the dimension of depersonalisation, while emotional exhaustion levels were higher. Time pressure was related positively with emotional exhaustion; teachers who judged as more problematic the relationships with the school principal or supportive relationships were more depersonalised. Lower perception of social status and economic benefits were related to lower levels of personal accomplishment. Teachers who want to quit teaching were more burnt out and less satisfied with their jobs. In conclusion, appropriate interventions at the level of the Ministry of Education can mitigate the sources of problems in school, leadingto improvement in working conditions and burnout levels

Σκοπός της παρούσας διατριβής ήταν η αποτύπωση πιθανών πηγών προβλημάτων του σημερινού σχολείου ως χώρου εργασίας και της επαγγελματικής ικανοποίησης και εξουθένωσης των εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σε μια περίοδο οικονομικής ύφεσης στην Ελλάδα. Επιπλέον, μελετήθηκαν οι σχέσεις της επαγγελματικής εξουθένωσης και ικανοποίησης μεταξύ τους, με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού και του σχολείου, και με πηγές προβλημάτων. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε δυο φάσεις, την πιλοτική και τη βασική, σε δείγματα ευκολίας από όλη την Ελλάδα 114 και 460 εκπαιδευτικών αντίστοιχα. Η επαγγελματική ικανοποίηση μετρήθηκε με ένα σύντομο ερωτηματολόγιο που σταθμίστηκε στην πιλοτική φάση. Για την επαγγελματική εξουθένωση χρησιμοποιήθηκε το σταθμισμένο στον ελληνικό πληθυσμό ερωτηματολόγιο ΜΒΙ. Για την ανάδειξη των πηγών προβλημάτων του σχολείου κατασκευάστηκε ένα νέο ερωτηματολόγιο. Το ερωτηματολογίο μέτρησης της επαγγελματικής ικανοποίησης συνολικά ανέδειξε ικανοποιητικές ψυχομετρικές ιδιότητες, καθιστώντας το ένα απλό και εύχρηστο εργαλείο. Η τρισδιάστατη δομή του ΜΒΙ αναδείχθηκε ως αυτή με την καλύτερη προσαρμογή στα δεδομένα μας, έναντι εναλλακτικών δομών. Η ανάλυση λανθανόντων προφίλ, που έγινε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, υπέδειξε τέσσερα προφίλ επαγγελματικής εξουθένωσης: εξουθενωμένος (όλες οι διαστάσεις του ΜΒΙ έχουν υψηλές τιμές), υπερβολικός (μόνο η διάσταση της συναισθηματικής εξάντλησης έχει υψηλές τιμές), μη αποτελεσματικός (μόνο η διάσταση της προσωπικής εξέλιξης έχει υψηλές τιμές) και δεσμευμένος (όλες οι διαστάσεις έχουν χαμηλές τιμές). Το ερωτηματολόγιο για το σημερινό σχολείο ως χώρος εργασίας αποτελείται από εννιά διαστάσεις, τις: διευθυντής, πίεση χρόνου, σχολικό κλίμα, υποστηρικτικές σχέσεις, συνθήκες εργασίας, εκπαιδευτική πολιτική, επιμόρφωση, μαθητές και παροχές.Η εκπαιδευτική πολιτική (συγκεντρωτική, περιοριστική, με συνεχείς αλλαγές και που δε λαμβάνει υπόψη τους μάχιμους εκπαιδευτικούς), η έλλειψη ευελιξίας του σχολείου να προσαρμοστεί στη σύγχρονη πραγματικότητα, η μείωση διαθέσιμων οικονομικών πόρων και η έλλειψη επιμόρφωσης ταξινομήθηκαν στην πρώτη δεκάδα των πηγών προβλημάτων του σημερινού σχολείου. Η κοινωνική συνιστώσα του σχολείου (σχέσεις με διευθυντή, συναδέλφους, γονείς και σχολικό κλίμα) και οι συνθήκες εργασίας δεν προβληματίζουν τους εκπαιδευτικούς. Οι γυναίκες νιώθουν εντονότερα την πίεση χρόνου, την ανάγκη για επιμόρφωση και τις δυσκολίες που προκύπτουν από συμπεριφορές των μαθητών. Η εργασία σε γενικά σχολεία συνδέεται με υψηλότερη αίσθηση πίεσης χρόνου και προβλημάτων με μαθητές (το τελευταίο και σε ΕΠΑΛ). Οι νεότεροι εκπαιδευτικοί (<40 ετών) επηρεάζονται περισσότερο από τις οικονομικές παροχές.Τα επίπεδα επαγγελματικής ικανοποίησης των εκπαιδευτικών ήταν υψηλά. Η επαγγελματική ικανοποίηση σχετίζεται αρνητικά με τη διάσταση συναισθηματική εξάντληση και θετικά με την προσωπική εξέλιξη του ΜΒΙ. Η “πίεση χρόνου” και το “σχολικό κλίμα” σχετίζονται επίσης αρνητικά με την επαγγελματική ικανοποίηση.Τα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης είναι γενικά χαμηλά, ιδιαίτερα στη διάσταση αποπροσωποποίηση, αν και υψηλότερα στη συναισθηματική εξάντληση. Οι γυναίκες είναι πιο εξαντλημένες συναισθηματικά, ενώ οι άνδρες πιο αποπροσωποποιημένοι. Η πίεση χρόνου σχετίζεται με μεγαλύτερη συναισθηματική εξάντληση και η αίσθηση προβλημάτων στις σχέσεις με το διευθυντή ή μη ύπαρξης υποστηρικτικών σχέσεων με υψηλότερη αποπροσωποποίηση. Το χαμηλό κοινωνικό στάτους και οι μειωμένες παροχές συνδέονται με χαμηλότερη αίσθηση προσωπικής εξέλιξης. Οι εκπαιδευτικοί, που θέλουν να παραιτηθούν ή να απέχουν από τη διδασκαλία, είναι λιγότερο ικανοποιημένοι και πιο εξουθενωμένοι από το επάγγελμα τους. Συμπερασματικά, κατάλληλες παρεμβάσεις σε επίπεδο Υπουργείου Παιδείας μπορούν να μετριάσουν τις πηγές προβλημάτων στο σχολείο, οδηγώντας σε βελτίωση εργασιακών συνθηκών και επιπέδων εξουθένωσης