Επαγγελματική εξουθένωση, εργασιακή δέσμευση και εργασιακή απόδοση: ο διαμεσολαβητικός ρόλος των γνωστικών λειτουργιών

Abstract

Previous studies have documented the impact of work-related well-being (job burnout, work engagement) on job performance. Nevertheless, past research has largely neglected the role of employees’ cognitive functioning as a potential mediator in this relationship. The aim of this thesis is to address this gap by investigating cognitive functions as a mediator in the association between work-related well-being and job performance. Based on Cognitive Reserve Theory (Stern, 2003), Self-Regulation Model (Baumeister & Vohs, 2003. Beal, Weiss, Barros, & MacDermid, 2005) and Broaden and Build theory (Fredrickson, 2001), the following hypotheses were examined: (i) job burnout is associated with a decline in cognitive functions; (ii) job burnout is associated with a decline in employee cognitive functions which is, in turn, related to poor (in-role and extra-role) performance; (iii) work engagement relates positively to employee cognitive functioning; and (iv) work engagement is associated with better (in-role and extra-role) performance because it broadens employee cognitive functions. The hypothesized models were tested via path analyses on a sample of 111 Greek employees and their close colleagues, who were followed-up over an average period of 12 months (n = 102). Employees assessed their burnout and work engagement levels at both measurement occasions (Time 1; T1, Time 2; T2). Job performance and cognitive failures were assessed via both self (employee)-reports and colleague-reports. In addition, cognitive functions were assessed through a battery of cognitive tests of memory, attention, and executive functions at T1 and T2. The validity of the hypothesized relationships was assessed on a sample of 122 Greek university students, who were also followed up over an academic semester. The first empirical chapter (Chapter 2) examined the causal, reverse-causal and reciprocal relationships between work related well-being and cognitive functions. Results confirmed that job burnout was related negatively to cognitive functions (executive functions, attention, cognitive failures) cross-sectionally. Furthermore, job burnout was related to a decline in cognitive functions over time. Results mainly supported the presence of causal effects of job burnout on cognitive functions over time although a reciprocal relationship between job burnout and cognitive failures was found. Regarding work engagement, results showed a positive relationship between work engagement and cognitive functioning. However, results did not support the presence of causal effects of work engagement on cognitive functions over time. Chapter 3 examined the relationship between academic-related well-being (academic burnout and academic engagement) and cognitive functions on a sample of 122 Greek university students who were followed-up over an average period of an academic semester. Results failed to document significant relationships between academic well-being and cognitive capacity. Therefore, cognitive functions as mediators in the academic well-being – academic performance link was not assessed. Chapter 4 examined the mediating role of cognitive functions. Results based on the cross-sectional data showed that cognitive failures and limited attention capacity mediate the relationship between job burnout and (in-role and extra-role) performance. Furthermore, inhibition and set-shifting difficulties, memory and cognitive failures mediate the relationship between job burnout and job performance over time. Regarding work engagement results did not support the mediating role of cognitive functions in the work engagement-job performance link. Results have important implications for individuals and organizations highlighting the negative consequences of burnout for cognitive performance over time. Moreover, results shed light on psychological processes that may underlie the well-documented association between burnout and job performance and highlighting for the first time the positive relationship between work engagement and cognitive functions.

Εμπειρικά δεδομένα επιβεβαιώνουν συστηματικά τη σχέση ανάμεσα στην εργασιακή ευεξία (επαγγελματική εξουθένωση, εργασιακή δέσμευση) και την εργασιακή απόδοση. Παρόλα αυτά, οι περισσότερες έρευνες εστιάζουν στην άμεση επίδραση της εργασιακής ευεξίας στην εργασιακή απόδοση, παραβλέποντας τους διαμεσολαβητικούς μηχανισμούς που μπορεί να εξηγούν τη σχέση αυτή. Στόχος της παρούσας διατριβής είναι να αναδείξει το διαμεσολαβητικό ρόλο των γνωστικών λειτουργιών των εργαζομένων στη σχέση ανάμεσα στην επαγγελματική εξουθένωση και την εργασιακή δέσμευση, από τη μία και την εργασιακή απόδοση, από την άλλη. Στη βάση των θεωριών του Γνωστικού Αποθέματος (Stern, 2003) της Αυτο-ρύθμισης (Baumeister & Vohs, 2003. Beal, Weiss, Barros, & MacDermid, 2005) και της Διεύρυνσης και Δόμησης των θετικών συναισθημάτων (Fredrickson, 2001) εξετάστηκαν οι παρακάτω υποθέσεις: 1) Tα υψηλά επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης σχετίζονται με έκπτωση στις γνωστικές λειτουργίες των εργαζομένων, 2) H επαγγελματική εξουθένωση οδηγεί σε μειωμένη εργασιακή απόδοση εξαιτίας της έκπτωσης που προκαλεί στη γνωστική λειτουργικότητα των εργαζομένων, 3) Τα υψηλά επίπεδα εργασιακής δέσμευσης σχετίζονται με υψηλή γνωστική λειτουργικότητα, και 4) Η εργασιακή δέσμευση οδηγεί σε αυξημένη εργασιακή απόδοση επειδή βελτιώνει τη γνωστική λειτουργικότητα των εργαζομένων. Για την εξέταση των κεντρικών υποθέσεων της διατριβής πραγματοποιήθηκαν δύο μετρήσεις [1η Χρονική Στιγμή (Τ1), 2η Χρονική Στιγμή (Τ2)] σε διάστημα ενός έτους. Εκατόν έντεκα εργαζόμενοι συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια αυτο-αναφοράς με τα οποία αξιολογήθηκε η επαγγελματική εξουθένωση, η εργασιακή δέσμευση, οι γνωστικές αποτυχίες και η εργασιακή απόδοση (εντός- και εκτός-ρόλου). Επιπλέον, 111 συνάδελφοι των συμμετεχόντων αξιολόγησαν τις γνωστικές αποτυχίες και την εργασιακή απόδοση των συμμετεχόντων. Τέλος, οι γνωστικές λειτουργίες εξετάστηκαν και με μια ευρεία συστοιχία ψυχομετρικών τεστ. Στη δεύτερη μέτρηση, συμμετείχαν 102 εργαζόμενοι και 102 συνάδελφοι τους. Σε μία προσπάθεια να ενισχυθεί η εξωτερική εγκυρότητα της εξέτασης των κεντρικών υποθέσεων της διατριβής, οι σχέσεις που εξετάστηκαν στο δείγμα εργαζομένων εξετάστηκαν και σε ανεξάρτητο δείγμα 122 φοιτητών καθώς οι ακαδημαϊκές εμπειρίες των φοιτητών έχουν πολλά κοινά με τις εμπειρίες των εργαζομένων το οποίο εξηγεί την εμφάνιση αντίστοιχων ψυχολογικών καταστάσεων με αυτές που σχετίζονται με την εργασία σε φοιτητικούς πληθυσμούς. Αρχικά, στο Κεφάλαιο 2, έγινε μια προσπάθεια να διασαφηνιστεί η σχέση ανάμεσα στους δύο δείκτες της εργασιακής ευεξίας και τις γνωστικές λειτουργίες συγχρονικά και σε βάθος χρόνου. Με τη χρήση των διαχρονικών δεδομένων, εξετάστηκαν και συγκρίθηκαν οι σχέσεις αιτιότητας, αντίστροφης αιτιότητας και αμοιβαιότητας ανάμεσα στην εργασιακή ευεξία και στις γνωστικές λειτουργίες των εργαζομένων έτσι ώστε να διασαφηνιστεί και η κατεύθυνση της μεταξύ τους σχέσης. Τα αποτελέσματα αναλύσεων διαδρομών επιβεβαίωσαν ότι η επαγγελματική εξουθένωση σχετίζεται με μειωμένη γνωστική λειτουργικότητα (επιτελικές ικανότητες, προσοχή, γνωστικές αποτυχίες) συγχρονικά, ενώ προκαλεί και έκπτωση στις γνωστικές λειτουργίες σε βάθος χρόνου. Οι διαχρονικές αναλύσεις στήριξαν κυρίως τη σχέση αιτιότητας από την επαγγελματική εξουθένωση προς τις γνωστικές λειτουργίες σε βάθος χρόνου, αν και βρέθηκε μια αμοιβαία σχέση ανάμεσα στην εξουθένωση και στις γνωστικές αποτυχίες. Επίσης, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η εργασιακή δέσμευση σχετίζεται θετικά με τις γνωστικές λειτουργίες χωρίς όμως να τις διευρύνει σε βάθος χρόνου. Στο Κεφάλαιο 3 μελετήθηκε η σχέση ανάμεσα στην ακαδημαϊκή ευημερία (ακαδημαϊκή εξουθένωση και δέσμευση) και τις γνωστικές λειτουργίες των φοιτητών με τη χρήση συγχρονικών και διαχρονικών δεδομένων. Οι αναλύσεις διαδρομών δεν επιβεβαίωσαν τις σχέσεις ανάμεσα στην ακαδημαϊκή ευεξία των φοιτητών και στις γνωστικές τους λειτουργίες στο βαθμό που αυτές επιβεβαιώθηκαν για τους εργαζομένους, καθώς δε βρέθηκαν στατιστικώς σημαντικές σχέσεις ανάμεσα στην ακαδημαϊκή ευεξία των φοιτητών και στις γνωστικές τους λειτουργίες. Ως εκ τούτου, δεν εξετάστηκε ο διαμεσολαβητικός ρόλος των γνωστικών λειτουργιών στη σχέση ανάμεσα στην ακαδημαϊκή ευεξία και την ακαδημαϊκή επίδοση. Στο Κεφάλαιο 4 εξετάστηκε ο διαμεσολαβητικός ρόλος των γνωστικών λειτουργιών στη σχέση ανάμεσα στην εργασιακή ευεξία και την εργασιακή απόδοση. Οι αναλύσεις στα συγχρονικά δεδομένα έδειξαν ότι οι γνωστικές αποτυχίες και η περιορισμένη ικανότητα προσοχής διαμεσολαβούν πλήρως την αρνητική σχέση ανάμεσα στην επαγγελματική εξουθένωση και την εργασιακή απόδοση (εντός- και εκτός-ρόλου). Στα διαχρονικά δεδομένα, η περιορισμένη ικανότητα αναστολής & εναλλαγής, η ελλειμματική μνήμη και οι γνωστικές αποτυχίες βρέθηκε ότι διαμεσολαβούν πλήρως την αρνητική σχέση ανάμεσα στην επαγγελματική εξουθένωση και την εργασιακή απόδοση εντός- και εκτός-ρόλου. Σχετικά με την εργασιακή δέσμευση, οι αναλύσεις διαδρομών δεν επιβεβαίωσαν το διαμεσολαβητικό ρόλο των γνωστικών λειτουργιών στη σχέση ανάμεσα στη δέσμευση και στην απόδοση. Συμπερασματικά, τα ευρήματα της διατριβής αναδεικνύουν τις αρνητικές επιπτώσεις της εξουθένωσης στη γνωστική λειτουργικότητα των εργαζομένων σε βάθος χρόνου συμβάλλοντας στην καλύτερη κατανόηση των μηχανισμών που εξηγούν την αρνητική σχέση ανάμεσα στην επαγγελματική εξουθένωση και την εργασιακή απόδοση. Επιπλέον αναδεικνύουν για πρώτη φορά τη θετική σχέση της εργασιακής δέσμευσης με τις γνωστικές λειτουργίες.