Προσωδιακή πραγμάτωση της πληροφοριακής δομής στα Ελληνικά: η περίπτωση της αντίθεσης

Abstract

This thesis analyses the characteristics and functioning of contrast as part of the InformationStructure (IS) of the utterance. Contrast is a fundamental element of IS and, as a term, iscommonly used in the relevant literature – yet with diverting interpretations and function. Thisthesis focuses on the following two key controversies about the notion of contrast: The firstone refers to the minimum requirements that need to be met for a constituent to be contrastive.The second controversy in focus refers to the independence of contrast in relation to otherinformation structural categories, such as theme and rheme.We address the aforementioned thematics by analyzing the prosodic realization of differentlevels of contrast in Greek. Two production experiments were carried out, examining threecontrast levels in different sentence positions within the theme and the rheme of the utterance.Results show that correction is the only contrast level that is clearly distinguished from the restcontrast levels: it is consistently realized with an emphatic L+H* pitch accent, as well asincreased F0 excursion, scaling and duration. In addition, correction is realized in the samemanner within both theme and rheme. Moreover, results point out the importance of sentenceposition, as non-final position of contrast gives rise to a similarly marked rendition,independent of contrast level.Based on the above, we support the introduction of an independent marker of emphasis, whichis realized through the L+H* accent. Its primary function is to efficiently draw the hearer'sattention to the informative part of the utterance, thus facilitating understanding. The lowdegree of predictability is identified as one of the conditions giving rise to emphasis: on theone hand correction is an improbable contribution to the conversation; on the other hand, nonfinalposition, being the non default focus position in Modern Greek, is the least predictableorganization of information in the utterance. By introducing an independent emphasis marker, we allow for a unified interpretation of two seemingly unrelated cases (correction and nonfinal position). The choice of nuclear pitch accent in these cases is independent of the thematicor rhematic characterization of the constituent.Thus said, it should be made clear that in order to maintain this approach we need todistinguish between the quantificational use of contrast and "emphasis" contrast. The formerdetermines the location of the nuclear pitch accent, while the latter determines the type ofnuclear pitch accent (L+H*).The emphatic nature of L+H* is also demonstrated on a perceptual basis. Results from aperception experiment comparing different utterance realizations with H* and L+H*respectively showed that participants perceived the latter as more emphatic. The same appliesin the case of synthetic speech stimuli, supporting the appropriateness of ToBI as part of theprosody specification for the appropriate rendition of emphasis in speech synthesis.Finally, we propose a pragmatic annotation schema, based on an analysis of the requirementsfor text to speech synthesis in spoken dialogue systems. This schema can serve as an enrichedinput to the synthesizer, guiding the prosodic realization of the utterance and thus allowing fora more natural and appropriate rendition. The different levels of emphasis, identified duringthe production experiments, are included in this schema and are associated with respectiveprosodic realizations.

Η διατριβή αναλύει τη λειτουργία και τα χαρακτηριστικά της αντίθεσης ως µέρους της Πληροφοριακής Δοµής (ΠΔ) του εκφωνήµατος. Η αντίθεση αποτελεί κεντρικό στοιχείο της ΠΔ και όρος που εµφανίζεται συχνά στη σχετική βιβλιογραφία µε αποκλίνουσες ωστόσο ερµηνείες και λειτουργία. Διαφοροποίηση υπάρχει τόσο ως προς τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται για να χαρακτηριστεί ένα συστατικό αντιθετικό όσο και ως προς τη σχέση -την ανεξαρτησία ή µη - της αντίθεσης προς άλλες κατηγορίες της ΠΔ, όπως το θέµα και η εστία. Προκειµένου να ελεγχθούν τα παραπάνω ερωτήµατα, αναλύθηκε η προσωδιακή πραγµάτωση διαφορετικών επιπέδων αντίθεσης σε διαφορετική θέση στην πρόταση εντός του θέµατος και της εστίας στα Ελληνικά. Βάσει των αποτελεσµάτων δύο πειραµάτων παραγωγής, καταδεικνύεται ότι ξεκάθαρα διαφοροποιηµένο επίπεδο αντίθεσης αποτελεί η κατηγορία της διόρθωσης, η οποία πραγµατώνεται σταθερά µε τον εµφατικό επίτονο L+H*διαφοροποιούµενη επιπλέον και ως προς ποσοτικές, φωνητικές παραµέτρους (αύξηση επιτονικού εύρους, ευθυγράµµιση, διάρκεια). Η δε πραγµάτωσή της είναι κοινή τόσο εντός του θέµατος όσο και εντός της εστίας. Παράλληλα, σηµαντικό ρόλο φαίνεται να παίζει και η θέση του αντιθετικά εστιασµένου συστατικού στην πρόταση, µε τη µη τελική θέση να επιφέρει αντίστοιχα χαρακτηρισµένη εµφατική πραγµάτωση. Βάσει των παραπάνω υποστηρίζεται η υιοθέτηση ενός ανεξάρτητου γραµµατικού δείκτη έµφασης, ο οποίος πραγµατώνεται κατεξοχήν µέσω του επίτονου L+H* και έχει ως βασική λειτουργία τη στροφή της προσοχής του δέκτη προς τη σηµαντική πληροφορία και τη διευκόλυνση της αποκωδικοποίησης του µηνύµατος. Στις συνθήκες που δίνουν έρεισµα σε µιατέτοια πραγµάτωση συγκαταλέγεται η χαµηλή προβλεψιµότητα της πληροφορίας: η διόρθωση αποτελεί µια συγκριτικά λιγότερο προβλέψιµη διαλογική πράξη και πληροφορία, η δε µη τελική θέση της εστίας ως µη τυπική για τα Ελληνικά αποτελεί λιγότερο προβλέψιµη οργάνωση της πληροφορίας στο εκφώνηµα. Με τον παραπάνω τρόπο επιτυγχάνεται µια ενιαία ερµηνεία των δύο αυτών φαινοµενικά ασύνδετων περιπτώσεων (διόρθωσης και µη τελικής προτασιακής θέσης). Η δε επιλογή του πυρηνικού επίτονου στις περιπτώσεις αυτές είναι ανεξάρτητη από το θεµατικό ή εστιακό χαρακτηρισµό του συστατικού. Θα πρέπει στο σηµείο αυτό να σηµειωθεί ότι η παραπάνω προσέγγιση προϋποθέτει µια βασική διάκριση µεταξύ της ποσοδεικτικής λειτουργίας της αντίθεσης και της εµφατικής λειτουργίας της. Η πρώτη καθορίζει τη θέση του πυρηνικού επίτονου, ενώ η δεύτερη τον τύπο (L+H*). Ο εµφατικός χαρακτήρας του L+H* καταδεικνύεται και αντιληπτικά. Σε πείραµα αντίληψηςπου διεξήχθηκε συγκρίνοντας πραγµατώσεις µε H* και L+H* επίτονο, διαφάνηκε ότι οισυµµετέχοντες αντιλαµβάνονται ως πιο εµφατικό το δεύτερο επίτονο. Το συµπέρασµα αυτό ισχύει και για την περίπτωση συνθετικής οµιλίας, ενισχύοντας την καταλληλότητα του ToBI ως σχήµατος αναπαράστασης της προσωδίας για την απόδοση της έµφασης στη σύνθεση οµιλίας. Προτείνεται τέλος ένα πραγµατολογικό σχήµα επισηµείωσης βασισµένο στην ανάλυση των απαιτήσεων για τη µετατροπή κειµένου σε συνθετική οµιλία σε φωνητικά διαλογικά συστήµατα. Το σχήµα αυτό µπορεί να αποτελέσει µια εµπλουτισµένη είσοδο στο συνθέτη, καθοδηγώντας την προσωδιακή πραγµάτωση του κειµένου εισόδου και επιτυγχάνοντας έτσι µια φυσικότερη και καταλληλότερη απόδοση. Στο σχήµα αυτό εντάσσονται και τα διαφορετικά επίπεδα έµφασης, όπως αυτά καταδείχτηκαν στα πειράµατα παραγωγής, τα οποία συνδέονται µε αντίστοιχα διαφορετικές προσωδιακές πραγµατώσεις.