Ο ελεύθερος στίχος υπό το πρίσμα της σύγχρονης μετρικολογίας: τα πρώτα ελληνικά ελευθερόστιχα ποιήματα (1920-1940)

Abstract

The basic objects of my dissertation are the formulation of a method for the study of the first greek free verse poems and the scansion of these poems seeking to reach conclusions about the progress the typology and especially about the rhythm of free verse in the years 1920-40. I consider as a basic fact that free verse is always rhythmical and formless. The first part of my study is theoretical and examines the notions of rhythm meter verse and free verse. Then I explore the roots of european free verse in the 18th and 19th c. and the conditions in which this new form emerges. After that I try to focus on some theoretical issues and first of all the examination of free verse in the light of modern -twentieth century- theories. In this part I mainly introduce and determinate the methodological instruments which are necessary and useful for analysing the free verse poems. My method is a combination of the conventional old metrical scansion and the analysis of the new rhythmical factors grammatical and syntactic structures rhetorical form of the poem. I use elements from the old metric which is described in the old traditional metrical handbooks because I want to determine the degree of use of metrical models and patterns which free verse borrows from metrical poetry. I also want to find the ways in which free verse poetry manages to transform and innovate these traditional models. Moreover I use elements from modern theories such as formalism and the theory of perception to define the emergence and the reception of free verse in Greece. The basic aim of my dissertation remains the idea that the rhythm organises the poetic diction consequently it is a stylistic issue which contributes to the meaning. Therefore metrics this old branch of philological studies takes on a new important and becomes a kind of rhythmological stylistics. The scansion the metricological analysis is the main task of my thesis. I begin with the poets who had opened the way to free verse by using vers liberé. Then I examine the first greek free verse poems which appear in the years 1920-1940. The last part of my dissertation includes the conclusions from this analysis. I argue that there are two different kinds of categorisation of greek proto-free verse (so named to distinguish it from the free verse poetry after the Second World War) according to their proximity to the metrical poetry. Firstly I distinguish three types of free verse temperate polemic and middle free verse. Secondly I distinguish five main types according the type each poet uses. After this typology I analyse the factors of rhythm in greek free verse poetry and the ways which free verse is organised both by the fresh use of traditional metrical patterns and by syntactical grammatical and rhetorical structures.

Οι κύριοι στόχοι της διατριβής μου είναι η συγκρότηση μεθοδολογικού εργαλείου για την μελέτη των πρώτων ελληνικών ελευθερόστιχων ποιημάτων και η ανάλυση των ποιημάτων αυτών με στόχο την εξαγωγή συμπερασμάτων για την πορεία την τυπολογία και την ρυθμικότητα του ελευθέρου στίχου στα χρονιά 1920-1940 με δεδομένη την ύπαρξη ρυθμού στον ελεύθερο στίχο και όχι την θεώρησή του ως άρρυθμου. Το πρώτο μέρος της διατριβής είναι θεωρητικό και εξετάζει αρχικά τις έννοιες ρυθμός μέτρο και στίχο ενώ κατόπιν διερευνά τις ρίζες του ευρωπαϊκού ελευθέρου στίχου στον 18ο και 19ο αιώνα και γενικά τους όρους εμφάνισής του. Κυρίως όμως σε αυτό το τμήμα επιχειρώ να καλύψω θεωρητικά θέματα όπως την ερμηνεία του ελεύθερου στίχου από τις θεωρίες του 20ου αιώνα. Προσδιορίζω με βάση τις σύγχρονες θεωρίες το μεθοδολογικό εργαλείο το οποίο θα επιτρέψει την εξέταση των πρώτων ελληνικών ελευθερόστιχων ποιημάτων. Η μεθοδολογία είναι συνδυαστική. Βασίζομαι στην παλαιά μετρική έτσι όπως είχε αποτυπωθεί στα εγκυρότερα εγχειρίδια με στόχο να προσδιορίσω τα μετρικά πρότυπα που ο ελεύθερος στίχος δανείζεται από την έμμετρη ποίηση το βαθμό χρήσης τους και τους τρόπους ανανέωσής τους. Αφετέρου χρησιμοποιώ στοιχεία από την θεωρία των φορμαλιστών και την θεωρία της πρόσληψης για να ερμηνεύσω την εμφάνιση και την υποδοχή του ελευθέρου στίχου. Ο στόχος είναι να οριστούν να περιγράφουν και να κατηγοριοποιηθούν οι διάφοροι τύποι του ελληνικού ελευθέρου στίχου ώστε να αποδειχθεί ότι πρόκειται για μια μορφή περιγράψιμη. Στο θεωρητικό μέρος τονίζω ότι η αναζήτηση στοιχείων της παραδοσιακής μετρικής δεν σημαίνει ότι επιθυμώ να εντάξω τη νέα μορφή στους παλαιούς κανόνες άλλα να δείξω ότι καθώς ο ρυθμός οργανώνει τον ποιητικό λόγο επομένως αποτελεί στοιχείο ύφους και συμβάλλει στην νοηματοδότηση η νέα μετρικολογία της ελευθερόστιχης ποίησης μετατρέπεται σε ρυθμολογική υφολογία. Το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας μου αποτελεί η ανάλυση των ποιημάτων. Ξεκινώ από τους ποιητές που κυρίως με τον ελευθερωμένο στίχο τους αποτέλεσαν στάδια προετοιμασίας προς τον ελεύθερο στίχο. Κατόπιν αναλύω τις συνθήκες και τους όρους εντός των οποίων το 1920 εμφανίζεται επίσημα ο ελληνικός ελεύθερος στίχος και συνεχίζω με την ανάλυση των ποιημάτων ελευθερόστιχων ποιητών έως περίπου το 1940-45. Το τελευταίο μέρος στοχεύει στην καταγραφή των συμπερασμάτων της ανάλυσης. Αρχικά παρατίθενται οι δυο βασικές κατηγοριοποιήσεις του ελληνικού ελευθέρου στίχου των ετών 1920-40 αυτού που ονομάζω πρωτο-ελεύθερο στίχο για να τον διαχωρίσω από τον παγιωμένο ελεύθερο στίχο της μεταπολεμικής περιόδου. Πρόκειται για τον ήπιο τον επιθετικό και τον μέσου τύπου ελεύθερο στίχο η σύμφωνα με τον άλλον διαχωρισμό για πέντε διαφορετικούς τύπους ανάλογα με αντίστοιχους βασικούς εκπροσώπους τους. Κατόπιν αναλύονται οι παράγοντες ρυθμού στον ελεύθερο στίχο οι τρόποι δηλαδή με τους οποίους οργανώνεται ρυθμικά η ελευθερόστιχη ποίηση των ετών αυτών είτε με ανανεωμένη χρήση μετρικών στοιχείων της παράδοσης είτε με χρήση νέων ρυθμικών τροπών (γραμματικοσυντακτική οργάνωση ρητορική).