Η εικονογραφία και η λατρεία των ηρώων στην Ακρόπολη των Αθηνών κατά την υστερο-αρχαϊκή και κλασική περίοδο: συμβολή στη μελέτη της αθηναϊκής αυτοχθονίας

Abstract

The doctoral thesis examines the iconography and cult of heroes on the Acropolis of Athens from the late archaic to the classical period. The contribution to the research is based on an interdisciplinary methodology and approach, taking into consideration the literary and epigraphic sources in close relation to the iconographic (sculpture, vase-painting), cultic and topographic evidence, aiming at holistic and exhaustive coverage of the subject. The multi-level examination of the topic in relation to the ideology of autochthony of the classical period aims at putting our research subject into a wider context of modern academic fields, such as identity and gender studies.After the introductory chapter, where the history of research and methodology are presented, follows the book structure. The book consists of six chapters (divided into sub-chapters), as well as a concluding chapter, an appendix with the epigraphic sources and a catalog with pictures. The first five chapters deal with the examination of the heroic figures who received cult on the Acropolis of Athens, while the sixth chapter examines the topography, the cults and the iconography of Erechtheion, and the iconography of the archaic Parthenon. The division of the first five chapters into sub-chapters, examining the literary, topographic and iconographic evidence, aims at a holistic coverage of the subject in all of its aspects. It has to be noted that for the very first time all the mythological motifs related to the heroes and heroines of the Acropolis are examined, while special emphasis is put on iconographic depictions deriving from the Acropolis of Athens itself.The first chapter examines the Aglaurids (Aglauros, Herse and Pandrosos)- daughters of Kekrops, two of them (Aglauros and Pandrosos) received cult on the Acropolis of Athens. More specifically, their possible cult during the archaic period- as Nymphs, as well as the later addition of Herse are discussed, while new iconographic identifications are proposed. Next follows the examination of Erechtheus, the oldest heroic figure according to the literary sources, as well as the relevant figure of Erichthonios. In terms of Erechtheus, his problematic depictions on the iconography of the archaic period are stated, while new iconographic depictions are suggested for the classical period. In the third chapter the figure of Kekrops is examined, while his depiction on the iconography of the archaic period is questioned. The forth and fifth chapters examine the less popular heroic figures of Pandion and Boutes. The possible connection of Pandion with the festival of Pandia is argued, a fact which possibly had an impact on his popularity. In terms of Boutes, besides his problematic appearance in the literary sources and the iconography, his archaic origins are argued, while new iconographic identifications are suggested for the classical period. The examination of the plethora of cults and iconography of the Erechtheion, as well as the iconography of archaic Parthenon, in the sixth chapter, help us to to understand the autochthonous (and sometimes kourotrophic) context of the heroic figures worshiped on the Acropolis of Athens.In the final chapter, the concluding remarks, as well as all the new research proposals are presented- such as new iconographic identifications, questioning or rejections of previous iconographic depictions, as well as the connection of mythological motifs and ideologies with previous historical periods. In the appendix, all the inscriptions included in the foregoing text are presented. Finally, photographs of all of the examined iconographic depictions are presented in a catalog, as well as the topographic plans of the sanctuaries and the areas of worship

Η παρούσα διδακτορική διατριβή πραγματεύεται την εικονογραφία και τη λατρεία των ηρώων και ηρωίδων της Ακρόπολης των Αθηνών κατά τη διάρκεια της υστερο-αρχαϊκής και κλασικής περιόδου. Η συμβολή της έρευνας έγκειται στη διεπιστημονική μεθοδολογία και στον τρόπο προσέγγισης του θέματος: λαμβάνονται υπ’ όψιν οι φιλολογικές και επιγραφικές μαρτυρίες σε συνάρτηση με τα εικονογραφικά (γλυπτική, αγγειογραφία), λατρευτικά και τοπογραφικά δεδομένα, αποσκοπώντας σε μία συνολική και ενδελεχή κάλυψη του θέματος. Η πολυεπίπεδη εξέταση του θέματος σε συνάρτηση με την ιδεολογία της αυτοχθονίας της κλασικής περιόδου αποσκοπεί στην ένταξη της μελέτης σε ένα ευρύτερο πλαίσιο σύγχρονων προσεγγίσεων, όπως οι σπουδές ταυτότητας και φύλου.Μετά το εισαγωγικό κεφάλαιο, όπου παρουσιάζεται η ιστορία της έρευνας και αναλύεται η μεθοδολογία, ακολουθεί η διάρθρωση της διατριβής, η οποία γίνεται σε έξι κεφάλαια (και επιμέρους υποκεφάλαια), ενώ ακολουθεί το γενικό/καταληκτήριο συμπέρασμα, το παράρτημα με τις επιγραφές, καθώς και ο κατάλογος των εικόνων. Τα πέντε πρώτα κεφάλαια πραγματεύονται τις ηρωικές μορφές που λατρεύονταν στην Ακρόπολη, ενώ το έκτο αφορά την τοπογραφία, τις λατρείες και την εικονογραφία του Ερεχθείου καθώς και την εικονογραφία του αρχαϊκού Παρθενώνα. Η διαίρεση των πέντε πρώτων κεφαλαίων σε επιμέρους υποκεφάλαια που αφορούν την εξέταση των φιλολογικών, τοπογραφικών και εικονογραφικών δεδομένων, αποσκοπεί στην ενδελεχή και ευκρινέστερη κάλυψη του θέματος σε όλα τα επίπεδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι για πρώτη φορά αναφέρονται και αναλύονται όλα τα μυθολογικά μοτίβα που σχετίζονται με τους ήρωες και ηρωίδες της Ακρόπολης, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα έργα τα οποία έχουν ασφαλή τόπο προέλευσης την Ακρόπολη των Αθηνών.Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται η εξέταση των Αγλαυριδών (Αγλαύρου, Έρσης και Πανδρόσου)- θυγατέρων του Κέκροπος, εκ των οποίων οι δύο λατρεύονταν (Άγλαυρος και Πάνδροσος) στην Ακρόπολη των Αθηνών. Ειδικότερα, επισημαίνεται η πιθανή λατρεία τους κατά τη διάρκεια της αρχαϊκής περιόδου- υπό την ιδιότητα των Νυμφών, η μετέπειτα προσθήκη της Έρσης στον μύθο, ενώ προτείνονται και κάποιες νέες εικονογραφικές τους ταυτίσεις. Ακολουθεί η εξέταση του Ερεχθέως, της παλαιότερης ηρωικής μορφής σύμφωνα με τις φιλολογικές μαρτυρίες και της συναφούς μορφής του Εριχθονίου. Όσον αφορά τον Ερεχθέα, επισημαίνεται η προβληματική αποτύπωσή του στην εικονογραφία της αρχαϊκής περιόδου, ενώ προτείνονται νέες ταυτίσεις του στην εικονογραφία των κλασικών χρόνων. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται η εξέταση της μορφής του Κέκροπος, του οποίου αμφισβητείται η αποτύπωση στην εικονογραφία της αρχαϊκής περιόδου. Στο τέταρτο και πέμπτο κεφάλαιο γίνεται η εξέταση των λιγότερων δημοφιλών ηρώων Πανδίονος και Βούτη, αντίστοιχα. Όσον αφορά τη μορφή του Πανδίονος, υποστηρίζεται η ενδεχόμενη σύνδεσή του με την εορτή των Πανδίων, γεγονός που ενδεχομένως συνετέλεσε στη δημοτικότητά του. Όσον αφορά τον Βούτη, παρά την προβληματική σκιαγράφησή του από τις φιλολογικές πηγές και την εικονογραφία, υποστηρίζεται η αρχαϊκή καταβολή του ήρωα, ενώ προτείνονται και νέες εικονογραφικές ταυτίσεις του στην κλασική περίοδο. Η εξέταση της πληθώρας των λατρειών και της εικονογραφίας του Ερεχθείου, αλλά και της εικονογραφίας του αρχαϊκού Παρθενώνα, στο έκτο κεφάλαιο, μας βοηθά να κατανοήσουμε το έντονα αυτόχθονο (και ενίοτε κουροτροφικό) πλαίσιο των ηρωικών μορφών που λατρεύονταν στην Ακρόπολη των Αθηνών.Στο γενικό/καταληκτήριο κεφάλαιο συνοψίζονται τα συμπεράσματα και παρουσιάζονται όλες οι νέες ερευνητικές προτάσεις που διατυπώνονται στη διατριβή, όπως νέες εικονογραφικές ταυτίσεις, αμφισβήτηση και απόρριψη προτεινόμενων απεικονίσεων και ταυτίσεων, αλλά και αναγωγή μυθολογικών μοτίβων και ιδεολογιών σε προγενέστερες ιστορικές περιόδους. Στη συνέχεια, στο επιμέρους παράρτημα παρατίθενται όλες οι επιγραφές που αναφέρονται στη μελέτη. Τέλος, στον κατάλογο εικόνων παρατίθενται φωτογραφίες με τα έργα για τα οποία γίνεται λόγος καθώς και τοπογραφικά σχέδια και αποτυπώσεις των ιερών και τοποθεσιών λατρείας.