Οργάνωση, διοίκηση, εποπτεία των ελληνικών πανεπιστημίων από το 1932 έως το 2016: μία ιστορικο-συγκριτική μελέτη με έμφαση στην πανεπιστημιακή αυτονομία

Abstract

The aim of this PhD thesis is to study the modernization efforts of higher education in organizational and administrative issues undertaken by the respective governments in Greece, from 1932 to 2016, focusing on four periods - stations (1932, 1982, 1992, 2011), but also deepening in the double-pillar "Autonomy - Supervision". In recent years, governments have set the strategic goal of harmonizing Greek universities with the principles of the European Higher Education Area, as well as promoting new methods to enhance teaching and research. The sources used were presumptions covering a wide range of organization, administration and autonomy of H.E.I.s, such as laws, draft law reports, minutes of the House, press reports, interpretative provisions, etc. The European Union Association (EUA) survey, conducted in 2007 and 2017, was used to compare the autonomy of Greek universities with the European ones.Initially, the organization and management systems of the universities are presented, according to the period under review, and the connection of the changes with the political - social - historical and economic context of the period. It then shows whether the measures promoted increased the degree of autonomy of the Greek universities, while finally Greece's position vis-à-vis the European states in this field is presented. The methodology adopted to understand the legislation on higher education in Greece is that of "historical-social analysis".In order to approach the issue of university autonomy, the methodology used in the EUA surveys was adopted. In particular, the university autonomy in Greece during the implementation of Law 4009/11 was assessed both qualitatively and quantitatively by the use of measurable indicators. Quantification was based on the use of four key indicators: organizational autonomy, economic autonomy, staff autonomy, and academic autonomy. After the values of these indicators were determined, a comparison of the results with those recorded in the corresponding survey carried out in 2007 (period of application of Law 1268/82) was followed. The findings were used to assess the situation of Greek universities on their autonomy, to search for the reasons for the low degrees of autonomy they receive and to make proposals for a realistic, for Greek data, increase in academic autonomy. The aim is to upgrade the services provided by institutions and to respond to the modern requirements of a globalized society and market.

Στόχος της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η μελέτη των προσπαθειών εκσυγχρονισμού της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε θέματα οργάνωσης και διοίκησης που επιχειρήθηκαν από τις εκάστοτε κυβερνήσεις στην Ελλάδα, την περίοδο από το 1932 έως το 2016, εστιάζοντας σε τέσσερις περιόδους – σταθμούς (1932, 1982, 1992, 2011) αλλά και εμβαθύνοντας στο δίπολο «Αυτονομία – Εποπτεία». Τα τελευταία χρόνια, οι κυβερνήσεις θέτουν ως στρατηγικό στόχο την εναρμόνιση των ελληνικών πανεπιστημίων με τις αρχές του Ευρωπαϊκού Χώρου της Ανώτατης Εκπαίδευσης, καθώς και την προώθηση νέων μεθόδων για την ενίσχυση της διδασκαλίας και της έρευνας. Οι πηγές που χρησιμοποιήθηκαν ήταν τεκμήρια, τα οποία κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα που αφορούσε την οργάνωση, διοίκηση και αυτονομία των Α.Ε.Ι., όπως για παράδειγμα, νόμοι, εισηγητικές εκθέσεις νομοσχεδίων, πρακτικά της Βουλής, δημοσιεύματα στον τύπο, ερμηνευτικές διατάξεις, κ.ά. Για τη σύγκριση της αυτονομίας των ελληνικών πανεπιστημίων σε σχέση με τα ευρωπαϊκά χρησιμοποιήθηκαν οι έρευνες του επίσημου ευρωπαϊκού θεσμού «European Union Association (EUA)» που διεξήχθησαν το 2007 και το 2017. Αρχικά, παρουσιάζονται τα συστήματα οργάνωσης και διοίκησης των πανεπιστημίων, ανά εξεταζόμενη περίοδο και η σύνδεση των αλλαγών με το πολιτικό – κοινωνικό – ιστορικό και οικονομικό πλαίσιο της περιόδου. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται το κατά πόσο τα προωθούμενα μέτρα αύξησαν το βαθμό αυτονομίας των ελληνικών πανεπιστημίων, ενώ τέλος παρουσιάζεται η θέση της Ελλάδας σε σχέση με τα ευρωπαϊκά κράτη, στον τομέα αυτό. Η μεθοδολογία που υιοθετήθηκε για την κατανόηση της νομοθεσίας που αφορά την ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι αυτή της «ιστορικής-κοινωνικής ανάλυσης». Για την προσέγγιση του θέματος της αυτονομίας των πανεπιστημίων, υιοθετήθηκε η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε στις έρευνες της EUA. Συγκεκριμένα, εκτιμήθηκε, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά, με τη χρήση μετρήσιμων δεικτών, η πανεπιστημιακή αυτονομία στην Ελλάδα κατά την περίοδο εφαρμογής του Ν. 4009/11. Ο ποσοτικός προσδιορισμός βασίστηκε στη χρήση τεσσάρων βασικών δεικτών: της οργανωτικής αυτονομίας, της οικονομικής αυτονομίας, της αυτονομίας σε θέματα προσωπικού και της ακαδημαϊκής αυτονομίας. Μετά τον προσδιορισμό των τιμών αυτών των δεικτών, ακολούθησε η σύγκριση των αποτελεσμάτων με εκείνα που είχαν καταγραφεί από την αντίστοιχη έρευνα που διεξήχθη το 2007 (περίοδος εφαρμογής του Ν. 1268/82). Τα ευρήματα χρησιμοποιήθηκαν για την αποτίμηση της κατάστασης των ελληνικών πανεπιστημίων στο θέμα της αυτονομίας τους, την αναζήτηση των αιτιών για τους χαμηλούς βαθμούς αυτονομίας που λαμβάνουν και τη διατύπωση προτάσεων για μια ρεαλιστική, για τα ελληνικά δεδομένα, αύξηση της πανεπιστημιακής αυτονομίας. Ο στόχος είναι η αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών των ιδρυμάτων και η ανταπόκρισή τους στις σύγχρονες απαιτήσεις της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας και αγοράς.